vaYaa-vana (rona fa^rosT) mhNajao kaya ?

}YNa kiTbaMQaIya (T/a^ipkla)vaYaa-vana mhNajao vanap`doSa jaoqao ]Mca vaRxa ,}YNa

hvaamaana AaiNa BarpUr pa}sa ho Asatat.
kahI vaYaa-vanao ASaI Aahot ijaqao raoja ikmaana 1 [Mca pa}sa pDtao.
vaYaa-vanao hI Aif`ka , AiSayaa , Aa^sT/oilayaa AaiNa dixaNa Amaoirkocyaa maQyaBaagaat

AaZLtat.
A^maoJaa^nacao vaYaa-vana ho jagaatIla savaa-t maaozo vaYaa-vana Aaho.

vaYaa-vanao kuzo kuzo Aahot ?

vaYaa-vanao hI ]YNa kiTbaMQaat (T/a^ipk)Aqaa-t makrvaR
p`doSaat AaZLtat.
yaa p`doSaat saUyaa-cao }na far kDk Asato AaiNa saUya- javaLpasa vaYa-Bar raojaca Asaa

p`kaSatao %yaamauLo yaoqaIla hvaamaana }YNa AaiNa isqar Asato.
Anaok doSaMamaQyao vaYaa-vanao AaZLtat.kahI doSaMat far maaozI vaYaa-vanao Aahot to doSa

puZo idlyaap`maaNao Aahot.
1. ba`aiJala
2. kMagaao …Domaa^Ë^iTk irpiblak
3. po$
4. [MDaonaoiSayaa
5. kaolaMibayaa
6. papuAa nyaUiganaI
7. vhonaoJauelaa
8. baaoilaivayaa
9. maoi@sakao
10.saurInaama





vaYaa-vana ksao banato ?

p`%yaok vaYaa-vana ho svat:purto vaogaLo Asato trIhI kahI gaaoYTI sava-ca vaYaa-

vanaManaa saar#yaa Asatat.
1.ivaiSaYT sqaana (laaokoSana) : vaYaa-vanao hI }YNa kiTbaMQaat Asatat.
2.pa}sa : vaYaa-vanaacyaa p`doSaat pa}sa ha vaYaa-laa ikmaana 80 [Mca [tka pDtaoca.
3.CPpr (k^naa^pI) : vaYaa-vanao hI ek CPpr dotat.ho CPpr mhNajao javaL javaL Asalaolyaa

JaaDMacyaa SaaKa va palavaI yaMacaa banalaolaa qar Asatao. vaYaa-vanaamaQaIla bahutok

CaoTI JauDupo AaiNa p`aNaI ho yaa CPpraKalaIca rhatat.ho CPpr jaimanaIpasaUna 100 fUT ]

McaIvar AsaU Sakto.
4.jaOva ivaivaQata (baayaao Dayavhisa-TI) : vaYaa-vanaMamaQyao ]cca stracaI

jaIvaSaas~Iya iBannata ikMvaa jaOva ivaivaQata AaZLto.sava-ca sajaIvaManaa

jaIvaivaivaQata hI saM&a Aaho ,jasao kI vanaspit p`aNaI va baurSaI. pyaa-varNaat

AaZLNaaro sava-ca jaIva.Saas~&Manaa Asaa ivaSvaasa Aaho kI pRqvaIvarIla sava- p`aNaI va

vanaspit yaMapOkI javaLpasa 50 % trI vaYaa-vanaMamaQyao vaastvya krtat.
5.iBanna iBanna p`aNyaMacao AaiNa vanasptIMcao isaMibaAa^iTk saMbaMQa.

vaYaa-vanaatlao vaogavaogaLo jaIva bahuQaa ek~ca kama krt Asatat.isaMibaAa^iTk saMbaMQa

mhNajao ek Asaa saMbaMQa jyaat daona iBanna jaIva ekmaokalaa madt k$na fayada k$na

Gaotat.
]dahrNaaqa- vaRxa mauMgyaManaa ]pyau@t ASaI Garo va saaKr tyaar krtat ,yaalaa p`itsaad

mhNaUna mauMgyaa JaaDacaI panao KaNaa-yaa kITkMapasaUna JaaDMacao saMrxaNa krtat.

CPpr (k^naa^pI) mhNajao kaya ?
vaYaa-vanaat bahutok vanaspit AaiNa p`aiNajaIvana ho jaMgalaacyaa jamaInaIvar naahI tr

varcyaa
pNa-rajaIt AaZLto.yaa pNa-rajaIcyaa jagaalaaca AapNa CPpr mhNatao.ho CPpr

jamIanaIpasaUna
100 fuTMapoxaa jaast ]McaIvar AsaU Sakto , AaiNa to vaRxaMacyaa ekmaokavar psarNaa-yaa

fMaVa va panao yaMacao banalaolao Asato.Saas~&Macaa Asaa AMdaja Aaho kI vaYaa-vanaatIla

70 – 90 %
jaIvana ho vaRxaMavarca AaZLto.yaamauLo vaYaa-vana ho vanaspit AaiNa p`aNaIjaIvanaacao

samaRw AaEayasqaana banato.Aaplyaalaa caMagalao maahIt Asalaolao ik%yaok p`aNaI –

maakDo,baoDUk,sarDo, pxaI,sap-,slaa^qa AaiNa lahana maMajaro [.- ho yaa CPprat AaZLtat.

yaa CPpratIla
pyaa-varNa ho jaMgalaacyaa jamaInaIcyaa pyaa-varNaapoxaa far vaogaLo Asato.idvasaa

jaMgalaacyaa [tr
BaagaMapoxaa CPpr ho jaast garma va kaorDo Asato , AaiNa yaoqao rhaNaaro p`aNaI va

vanasptI ho ivaSaoYa%vaanao yaoqaIla jaIvanaaSaI saravalaolao Asatat.]dahrNaaqa-

CPpratIla panaMacyaa ivapulatomauLo toqao kahI fuTMacyaa plaIkDcao naIT idsaU Sakt naahI

, AaiNa CPprat rhaNaaro p`aNaI saMpka-saazI ]cca svaratIla haka Aqavaa BaavapUNa- gaaNaI

yaavar AvalaMbaUna Asatat.
JaaDMamaQaIla AMtrMamauLo kahI CPprvaasaI p`aNaI vaRxaMacyaa maaqyaava$na [kDo itkDo

ifrNyaasaazI ]Dtat , trMgat jaatat ikMvaa ]DI maartat.
Saas~&Manaa yaa CPpracaa AByaasa krNyaamaQyao pUvaI-pasaUna rsa Aahoca pNa vaYaa-

vanaacyaa ]McaImauLo
saMSaaoQana AataAatapya-Mt AvaGaD haoto. Aaja daorIcao pUla,iSaDI,manaaoro ASaa ivaSaoYa

sauivaQaMamauLo Saas~& yaa CPpracyaa gauiptMacao saMSaaoQana k$ Saktat.
CPpr ha vaYaa-vanaatIla Anaok qarMapOkI ek qar Asatao.Davyaa baajaUcaI AakRtI pha

mhNajao
[tr qarhI idsatIla (varcaa majalaa,Kalacaa majalaa,JauDupMacaa qar AaiNa jaMgala

jamaIna).

vaYaa-vanaacaI jamaIna.

CPpratIla panaMamauLo bahuQaa vaYaa-vanaatIla jamaInaIcaa Baaga ha AMQaara AaiNa dmaT

haotao.satt
saavalaI AsalaI trI vaYaa-vanaatIla jamaIna ha jaMgalaacyaa pyaa-varNaacaa ek mah%vaacaa

Baaga zrtao.
jaMgalaacyaa jamaInaIvar pdaqa- kujaNyaacaI iËyaa haoto. yaa kujaNyaacyaa iËyaot baurSaI

AaiNa saUxmajaIva yaMa saarKo ivaGaTk jaIva ho maRt vanaspit AaiNa p`aNaI yaMacao GaTk

vaogaLo k$na
]pyau@t AaiNa paoYak pdaqa- puna: ]pyaaogaat AaNaUna dotat.
vaYaa-vanaatIla ik%yaok AvaaZvya p``aNaI jaMgalaacyaa jamaInaIvar AaZLtat ,yaMamaQyao

h jaagvaar ASaa p`aNyaMacaa samaavaoYa haotao.



vaYaa-vanaMamaQyao Anaok p`karcao p`aNaI va vanaspit ka AaZLtat ?

}YNa kiTbaMQaatIla vaYaa-vanao pRqvaIvar BarpUr p`maaNaat AnaokivaQa sajaIvaManaa AaEaya

dotat.
jarI vaYaa-vanao pRqvaIcyaa pRYzBaagaacao 2 % poxaa kmaI xao~ vyaapt AsalaI trI tI

pRqvaIvarIla
50 % poxaa AiQak p`aNaI va vanaspit yaManaa AaEaya dotat.
vaYaa-vanao iktI samaRw Aahot yaacao daKlao pha
1.vaYaa-vanaMamaQyao jagaatIla 250000 &at vanasptI p`karMapOkI 170000 p`kar saapDtat
2.saMyau@t saMsqaanao yaoqao baoDkMacyaa 81 p`jaatI idsatat pNa maadagaaskr jao To@saasa

poxaa lahana Aaho toqao saumaaro 300 p`kar Asaavaot.
3.yauraopmaQyao fulapaKrMacyaa 321 p`jaatI Aahot tr po$maQaIla vaYaa-vanaat (manaU

na^Sanala pak-) 1300 p`jaatI Aahot.
vaYaa-vanaMamaQyao p`aNaI va vanasptI yaMacaI maaozI ivapulata Asato yaacaI karNao puZo

idlyaap`maaNao Aahot.
1.hvaamaana : vaYaa-vanao hI }YNa kiTbaMQaat Asatat %yaamauLo %yaManaa BarpUr saUya-

p`kaSa imaLtao
vanasptI p`kaSapakiËyaomauLo yaa saUya-p`kaSaacao $pMatr }jao-t krtat.vaYaa-vanaat

BarpUr
saUya-p`kaSa ]plabQa Asatao mhNajaoca toqao BarpUr }jaa- ]plabQa haoto.hI }jaa- vaRxa va

vanasptIMmaQyao saazivalaI jaato va %yaa vanasptIMnaa p`aNaI BaxaNa krtat.ASaa p`karo

BarpUr
Anna ]plabQa haoto mhNaUna yaa izkaNaI p`aNaI va vanaspit yaMacyaa Anaok p`jaatI

AaZLtat.
2.CPpr : vaYaa-vanaatIla CPpramauLo vanasptIMnaa vaaZNyaasaazI va p`aNyaManaa

jagaNyaasaazI
BarpUr jaagaa ]plbQa Asato.ivaivaQa jaIva p`jaatIMcyaa prspr sahkayaa-saazI ho CPpr Anna

, Aasara va lapNyaasaazI jaagaa yaMacao ek navao jagaca p`dana krto.]dahrNaaqa-

ba`aomalaoD\sa\ naavaacao vaRxa yaa CPprat Aaplyaa panaMamaQyao paNaI

saazvatat.baoDkasaarKo p`aNaI yaa panaMamaQaIla paNyaacaa ]pyaaoga iSakarIsaazI va AMDI

GaalaNyaasaazI krtat.

vaYaa-vanaatIla sastna p`aNaI

}YNa kiTbaMQaatIla vaYaa-vanao Anaok p`karcyaa sastna p`aNyaManaa AaEaya dotat.

vaYaa-vanaatIla pxaI

}YNa kiTbaMQaatIla vaYaa-vanao Anaok p`karcyaa pxyaManaa AaEaya dotat.

vaYaa-vanaatIla sarpTNaaro p`aNaI

}YNa kiTbaMQaatIla vaYaa-vanao Anaok p`karcyaa sarpTNaa-yaa p`aNyaManaa AaEaya dotat.

vaYaa-vanaatIla maasao

}YNa kiTbaMQaatIla jalas~aotMamaQyao – nadI, KaDI, tlaava, DbakI [.maQyao Anaok

p`karcao gaaoD paNyaatIla p`jaatIMcao maasao vaastvya krtat.eka A^maoJaa^nacyaa

p`doSaat %yaMacyaa 3000 cyaa var &at p`jaatI Aahot AaiNa kdaicat itt@yaaca A&at p`jaatI

AsaU SaktIla.
gaaoD paNyaacyaa ma%syaalayaMamaQyao zovalaolao }YNa kiTbaMQaIya maasao maULcao vaYaa-

vanaatIlaca Asatat.eMjalaifSa,inaAa^na ToT/a,iDsksa AaiNa saamaanya AlgaI KaNaaro k^T

ifSa Asao maasao
ho dixaNa AmaoirkotIla }YNa kiTbaMQaIya jaMgalaatlaoca

Aahot.D^inaAa^sa,gauramaI,sayaamaI fayaiTMga ifSa (bao+a) AaiNa @laa]na laa^ca ho maasao

maa~ AiSayaatlao Aahot.

vaYaa-vanaatIla kITk

vaYaa-vanaat AaZLNaaro bahutok p`aNaI ho kITk yaaca p`karat yaotat.Saas~&ManaI vaNa-na

k$na naavao idlaolyaa p`aNyaMacyaa sava- p`jaatIMmaQalyaa inadana ek catuqaa-MSa yaa

baITlasa\ Aahot,AaiNa baITlasa\cao saumaaro 500 ,000 p`kar Aist%vaat Asalaolao maahIt

Aahot.




vaYaa-vanaatIla laaok

}YNa kiTbaMQaatIla vaYaa-vanaat vanavaasaI laaok rhatat jao Anna Aasara va AaOYaQao yaa

saazI saBaaovatalacyaa inasagaa-var AvalaMbaUna Asatat.Aaja farca qaaoDo vanya laaok

parMparIk pwtInao rhatat.bahutok laaokMacyaa jaagaI baaho$na Aalaolao laaok sqaaiyak

Jaalao Aahot Aqavaa laaokMacyaa sarkarManaI %yaManaa %yaMacyaa (jaunyaa) jaIvanapwtI

saaoDNyaasa Baaga paDlao Aaho.
]rlaolyaa vanya laaokMapOkI jaastIt jaast laaok A^maoJaa^nacyaa AaEayaalaa Aahot trI yaa

laaokMavarhI AQauinak jagaacaa pgaDa pDlaa Aahoca.ho laaok AjaUnahI parMparIk

iSakarIsaazI
va ek~ jamaNyaasaazI jaMgalaacaaca ]pyaaoga krtat. bahutok AmaoirMiDyana laaok – hllaI

%yaManaa ho naava imaLalao Aaho – pIk kaZtat (jasao koLI,ma^inaAa^k,AaiNa

tMadUL).paScaa%ya
saamaana vaaprtat (jasao QaatUcaI BaMaDI,tvao AaiNa GargautI ]pkrNao),nagarManaa va

SahrManaa BaoTI do}na Anna va ]pyaaogaacyaa vastU baajaarat AaNatat.trI ho jaMgalavaasaI

laaok Aaplyaalaa vaYaa-vanaaba_la KUp kahI iSakvaU Saktat.AajaarMavarIla ]pcaarMasaazI

AaOYaQaI vanasptIcao ]pyaaoga yaa baabatIt %yaMacyaa &anaalaa taoD naahI AaiNa %yaManaa

A^maoJaa^nacyaa vaYaa-vanaacyaa jaIva - pyaa-varNa saMbaMQaMacaI ] AiÍkot maULcao rihvaasaI Asalaolao jaMgalavaasaI laaok Aahot samaanyat: to ipgmaI

mhNaUna AaoLKlao jaatat.%yaMacyaatIla savaa-t ]Mca maaNaUsa jaao mbaUTI mhNaUna AaoLKlaa

jaatao tao @vaicatca 5 fuTapoxaa jaast ]Mca Asatao.%yaMacyaa lahana AakaramauLo

%yaMacaI jaMgalaat ihMDNyaa
ifrNyaacaI xamata ]Mca maaNasaMapoxaa jaast Asato.


vaYaa-vanaatIla mahana saMskRtI

Aaja bahutok jaMgalavaasaI lahana vas%yaatUna rhatat ,TaoLInao iSakar krtat AaiNa ek~

jamatat.pUvaI- }YNakiTbaMQaIya vaYaa-vanaat AaiNa Baaovatalacyaa p`doSaat kahI mahana

saMskRtI hao}na gaolyaa jaSaa maayaa, [nka AaiNa A^JTok jyaManaI jaiTla samaajarcanaa

k$na iva&anaalaa
maaozo yaaogadana idlao.
Aaja Aaplyaa puZo jyaa pyaa-varNa samasyaa Aahot %yaManaa yaa saMskRtIMnaa doKIla taoMD

Vavao laagalao ( jasao kI – jaMgalaMacaI Amaap hanaI,jaimanaIcaI QaUp,Ait

laaoksaM#yaa,paNyaacao
duiBa-xya ).maayaa saMskRit baabat tr Asao AsaU Sakola kI pyaa-varNaacao mayaa-dobaahor

nauksaana Jaalyaanao %yaMacaa ivanaaSa Jaalaa Asaavaa.

maULcyaa rihvaaSaMacao AaOYaQaI vanasptIM ba_lacao &ana

vaYaa-vanaMacyaa saMSaaoQanaacaa far ]
Aqaa-t toqaIla AaidvaasaI Aajaar AaiNa raogaacyaa ]pcaarasaazI vanasptIMcaa ]pyaaoga

ksaa krtat yaacaa AByaasa.jaMgalavaasaI laaokManaa ,AaOYaQaI vanaspit AaiNa sap-

dMSaapasaUna gaLvaMapya-nt sava- AajaarMavarcao ]paya,yaa ba_la ivaSvaasa basaNaar naahI

Asao &ana Asato.
Aaja pya-nt paScaa%ya jagaat vaaprlaI jaaNaarI Anaok AaOYaQao hI vanasptIMpasaUna

banavalaolaI Aahot %yaa pOkI 70 % vanasptI yaa kk-raoga raoQak gauNaQama- Asalaolyaa

mhNaUna yaU.esa.na^Sanala k^nsar [insTT\yaUT kDUna maanyata p`aPt Aahot AaiNa %yaa kovaL

}YNa kiTbaMQaIya vaYaa-vanaatca saapDtat.
KoDogaavaatIla vaOdU ikMvaa Samana yaalaa AaOYaQaI vanasptIMcao Kasa &ana Asato.Samana

ha ]%sava ikMvaa Qaaima-k ivaiQa k$na AajaarI vya@tIvar Baaovatalacyaa jaMgalaatUna

gaaoLa kolaolyaa AaOYaQaI vanasptI vaap$na [laaja krtao.
A^maoJaa^nacyaa AaidvaasaI laaokMacao kaya Jaalao ?
iËstaofr kaolaMbasanao 15vyaa Satkat navyaa jagaacaa SaaoQa laavalaa %yaa pUvaI- AMdajao

7 – 10 imailayana AmaoirMiDyana laaok (Amaoirkna [MiDijanasa pIplsa yaa saazI saM&a) ho

AmaoirkotIla vaYaa-vanaat rhat haoto , %yaa pOkI inammao ba`aiJalamaQyao haoto.A^nDIja

AaiNa A^maoJaa^nacyaa p`doSaat maaozI Sahro Aist%vaat haotI.%yaManaI SaotIp`Qaana

samaajavyavasqaa svaIkarlaolaI haotI.
yauraoipyana laaokMacyaa AagamanaanaMtr maQya AaiNa dixaNa AmaoirkotIla maULcyaa

saMskRtIMcaa AMt Jaalaa.yauraoipyana laaokManaI %yaMacyaa baraobar raoga AaNalao jyaa

mauLo kahI dSalaxa AmaoirMiDyana laaok marNa pavalao AaiNa ho baahorcao laaok Aalyaa

naMtrcyaa 100 vaYaa-t AmaoirMiDyanaMacaI saM#yaa
90% naI kmaI JaalaI.iSallak raihlaolao maULcao rihvaasaI ho jaMgalaacyaa AMtBaa-gaat

rhat haoto , ek tr yauraoipyanaManaI %yaManaa itkDo Zklalao haoto ikMvaa to

prMpronausaar CaoTo gaT k$na toqao
rhat haoto.

vaYaa-vanaatIla baalako

tI TIvhI phat naahIt ,[nTrnaoT vaaprt naahIt ikMvaa ivhiDAao gaoma KoLt naahIt trI

kdaicat vaYaa-vanaatIla baalako tumhI krta %yaa pOkI KUpSaa gaaoYTI krtat.tI

ima~Mabaraobar
KoLtat ,%yaMacyaa kuTMubaalaa Garkamaat madt krtat AaiNa SaaLot jaatat.
“ vaYaa-vanaatIla baalako ” sava-saamaanya Amaoirkna baalakacyaa tulanoat inasagaa-cyaa

saainnaQyaat jaast Asatat %yaamauLo tI ASaa gaaoYTI iSaktat jyaa %yaManaa %yaMacyaa

Baaovatalacyaa pyaa-varNaat
]pyaaogaI Asatat.maasao pkDNao, iSakar krNao, garjaocyaa vastU va Anna jaMgalaatUna

gaaoLa krNao yaa gaaoYTI barIcaSaI maulao far lahana vayaapasaUna iSaktat.majaosaazI

KoLacyaa maOdanaavar Aqavaa
Saa^ipMga maa^la maQyao jaaNyaa eovajaI, A^maoJaa^na saar#yaa p`doSaatIla lahana maulao

%yaMacaa baraca vaoL
Garabaahor jaMgalaat ,naVMavar AaiNa jalap`vaahavar KoLNyaat vyatIt krtat.




vaYaa-vanao mah%vaacaI ka Aahot ?

vaYaa-vanao pRqvaIcyaa pirsaMsqaosaazI mah%vapUNa- Aahot.
vaYaa-vanao hI ……
1.Anaok vanasptI AaiNa p`aNaI yaManaa AaEaya dotat.
2.jagaacao hvaamaana isqar krNyaasa madt krtat.
3.pUr, duYkaL AaiNa jaimanaIcaI QaUp yaMapasaUna bacaava krtat.
4.Anna AaiNa AaOYaQao ]plabQa krtat.
5.TaoLInao rhaNaa-yaa laaokManaa AaEaya dotat.
6.BaoT doNyaasaazI AakYa-k sqaana Aahot.

vaYaa-vanao hvaamaana isqar krNyaasaazI madt krtat

vaYaa-vanao vaatavarNaatIla kaba-na Daya Aa^@saa[D SaaoYaUna Gaotat AaiNa hvaamaana

isqar haoNyaasa madt krtat.vaatavarNaatIla p`maaNaapoxaa jaast kaba-na Daya Aa^@saa[D ha

(glaaobala vaa^ima-Mga)
pRqvaIcaI tapvaaZ k$na havaamaanaat badla haoNyaasa sahayya krtao ,Asao maanalao

jaato.yaamauLo
(glaaobala vaa^ima-Mga) pRqvaIcyaa tapvaaZI ba_la baaolatManaa vaYaa-vanaManaa mah%va

Aaho.vaYaa-vanao hI pa}sa AaNaUna tapmaana kmaI krtat AaiNa sqaainak hvaamaanaavarsauwa

pirNaama krtat.

vaYaa-vanao vanaspit AaiNa vanyajaIva yaManaa AaEaya dotat.

vaYaa-vanao jagaatIla Anaok vanaspit AaiNa p`aNyaMacyaa p`jaatIMnaa AaEaya dotat

,yaamaQyao saMkTat Asalaolyaa Anaok p`jaatIMcaa samaavaoYa haotao.jaSaI jaMgalao taoDlaI

jaatat ¸Anaok p`jaatIMnaa naYT haoNyaacao dudO-va yaoto.kahI p`jaatI kovaL %yaMacyaa

naOsaiga-k vasaitsqaanaatca jagaU Saktat.p`aiNasaMga`halayao sava-ca p`aNyaMacao rxaNa

k$ Sakt naahIt.

vaYaa-vanao jalacaË (vaa^Tr saayakla) caalaU zovaNyaasa madt krtat.

vaYaa-vanao jalacaË (vaa^Tr saayakla)caalaU zovaNyaasa madt

krtat.yaU.esa.jaIAa^laa^ijakla savho- yaMacyaa Anausaar ¸ “ jalacaË jao

hayaD/a^laa^ijakla saayakla mhNaUna &at Aaho ¸ to BaUpRYzalagat ¸ BaUpRYzapasaUna ]

Mcaavar AaiNa BaUpRYzaKalaI satt caalaNaarI paNyaacaI halacaala vaNa-na krto.”
jalacaËat vaYaa-vanaacaa sahBaaga Asatao tao Asaa
]%saja-na p`iËyaonao vaatavarNaatIla paNyaat vaaZ krNao(yaoqao p`kaSapakiËyaa haot

Asatanaa paNaI baahor Taklao jaato).ho paNaI (Aaolaavaa) pavasaacao Zga tyaar krNyaat

madt krto ¸Zga puna: paNaI vaYaa-vanaavar saaoDtat.A^maoJaa^nacyaa p`doSaat 50 – 80 %

paNaI pyaa-varNaacyaa jalacaËat iTkUna rhato.
jaovhMa jaMgalao taoDlaI jaatat tovhMa¸vaatavarNaat jaaNaaro paNaI kmaI haoto AaiNa %

yaamauLo pavasaacao p`maaNa kmaI hao}na kQaI kQaI duYkaL pDU Saktao.

vaYaa-vanao maRdaQaUp kmaI krtat.

vaYaa-vanaatIla vaRxaMacaI AaiNa vanasptIMcaI mauLo maatIlaa Ga+ pkDUna zovaayalaa madt

krtat.jaovhMa JaaDo taoDlaI jaatat tovhMa jamaInaIcao rxaNa krNaaro kahIca ]rt naahI

AaiNa maatI pavasaanao pTkna vaahUna jaato.maatI vaahUna jaaNyaacyaa yaa p`iËyaolaa

maRdaQaUp haoNao mhNatat.
maatI paNyaabaraobar vaahUna naVMamaQyao jaato %yaanao maaSaManaa AaiNa maaNasaManaa

samasyaa inamaa-Na haotat.
maaSaManaa ~asa haotao karNa paNaI ZgaaL (ApardSa-k) haoto AaiNa maaNasaManaa ~asa

haotao karNa
paNyaatIla GaaNaIcao p`maaNa vaaZlyaamauLo ]qaL jalamaagaa-va$na naavaa caalavaNao

AvaGaD haoto.
yaatca SaotkrI jamaInaIcaa varcaa maatIcaa qar GaalavaUna basatat jaao pIk vaaZNyaasaazI

mah%vaacaa Asatao.




vaYaa-vanao naYT ka kolaI jaat Aahot Æ
drvaYaI- vaYaa-vanaacaa nyaU jasaI-cyaa Aakaracaa Baaga taoDUna naYT kolaa jaatao.
%yaa jaMgalaat rhat haoto to vaRxa AaiNa p`aNaI ektr martat ikMvaa %yaManaa dusaro

jaMgala SaaoQaUna toqao Gar krNao Baaga Asato.
vaYaa-vanao naYT ka kolaI jaat Aahot Æ
vaYaa-vanao naYT haoNyaalaa ikMvaa inava-naIkrNa haoNyaalaa maaNasaoca mau#ya%vaanao

jabaabadar Aahot.
maaNasao vaYaa-vanao Anaok karNaMamauLo kapUna Takt Aahot %yaa karNaMamaQyao KalaIla

gaaoYTI samaaivaYT Aahot ¸
1.Gar baMaQaNyaasaazI tsaoca ivastva krNyaasaazI laakUD.
2.SaotI krNyaasaazI lahana va maaozI SaotjamaIna.
3.jyaManaa jagaNyaasaazI Anya kuzohI jaagaa naahI ASaa garIba kRYaIvalaMasaazI jamaIna.
4.janaavarManaa carNyaasaazI jamaIna.
5.rsto tyaar krNyaasaazI (jamaIna)

vaYaa-vanaatIla laakDacao AaoMDko banavaNao AaiNa [maartI laakUD jamavaNao.

vaYaa-vanaMacyaa ivanaaSaacao mau#ya karNa mhNajao laakDacao AaoMDko banavaNyaacao kama.
GargautI saamaana (fina-car)¸Garacaa tLBaaga AaiNa baMaQakama ASaa Anaok gaaoYTIMsaazI

vaaprlao jaaNaaro Anaok p`karcao laakUD ho AiÍka¸AiSayaa AaiNa dixaNa Amaoirka yaoqaIla

}YNakiTbaMQaIya jaMgalaMamaQaUnaca imaLivalao jaato.kahI p`karcao laakDI saamaana ivakt

Gao}na
saMyau@t saMsqaanao(Amaoirka)saar#yaa doSaatIla laaok ho vaYaa-vanaMacyaa ivanaaSaalaa

]GaDpNao hatBaar
laavatat.
laakDacao AaoMDko banaivaNyaacao kama ASaa p`karo krta yao} Sakola jyaa mauLo pyaa-

varNaacao
nauksaana kmaI p`maaNaat hao[-la.vaYaa-vanaatIla AaoMDko banaivaNyaacao kama ho AitSaya

ivaQvaMsak
Aaho.maaozI JaaDo taoDlaI jaatat AaiNa jaMgalaatUna frpTt naolaI jaatat.p`vaoSaacao

maaga- garIba SaotkrI laaokManaa jaMgalaacao Kaolavarcao Baaga SaotIsaazI Kulao k$na

dotat.AiÍkot AaoMDko banivaNyaacao kama krNaaro kamagaar p`aoTIna saazI bahuQaa jaMgalaI

saagautIvar AvalaMbaUna Asatat.to AnnaasaazI gaaoirlaa¸hrINa¸icaMpanJaI ASaa

vanyajaIvaMacaI iSakar krtat.
saMSaaoQanaatUna Asao idsato kI (maaNasaMacaa)spSa- na Jaalaolyaa p`aqaimak vaYaa-

vanaacyaa tulanaot
jaoqao AaoMD@yaacao kama Jaalao Aaho ASaa vaYaa-vanaat p`aNyaMacyaa p`jaatI far kmaI

idsatat.
baroca vaYaa-vanaat rhaNaaro p`aNaI badlalaolyaa pyaa-varNaat jagaU Sakt naahIt.
[MQanaasaazI AaiNa baMaQakamaasaazI laakUD imaLivaNyaakrIta sqaainak laaok bahuQaa

vaYaa-vanaavarca
AvalaMbaUna Asatat.pUvaI-cyaa kaLat ASaa kamaMamauLo pirsaMsqaocao ivaSaoYa nauksaana

haot nasao.
maa~ Aajacyaa kaLat ijaqao laaoksaM#yaa jaast Asato ASaa Baagaat vaYaa-vanaatIla laakUD

gaaoLa krNaa-yaa laaokMacaI kovaL saM#yaa doKIla far nauksaanakark hao} Sakto.]

dahrNaaqa- maQya
AiÍkot (vaa-nDa AaiNa kMagaao) inavaa-isatMacyaa CavaNyaMacyaa Baaovatalacyaa jaMgalaat

¸kahI izkaNaI tr KraoKr sava-ca JaaDo kaZlaI gaolaI.

vaYaa-vanaatIla SaotI

dr vaYaI- SaotI ]pyaaogaasaazI hjaarao maOla vaYaa-vanao naYT kolaI jaatat.daona mau#ya

gaT jao vaYaa-vanaMacao SaotjamaInaI maQyao $pMatr krNyaasaazI jabaabadar Aahot to

mhNajao garIba SaotkrI AaiNa mahanagarpailaka.jagaat Anaok izkaNacao garIba SaotkrI %

yaMacyaa kuTMubaalaa Anna doNyaasaazI vaYaa-vanao saaf haoNyaavar AvalaMbaUna Asatat.]

taoDa va jaaLa yaacaa ]pyaaoga k$na vaYaa-vanaacao CaoTo tukDo lahana kalaKMDasaazI saaf

k$na Gaotat.ivaSaoYa%vaanao to saaf kolaolaI jamaIna daona ek vaYao- tI jamaIna sa%

vahIna hao[-pya-nt vaaprtat %yaanaMtr %yaManaa jaMgalaacyaa Anya Baagaavar sqalaMatr

karNao Baaga pDto.
SaotkIsaMsqaa pUvaI-paxaa jaast vaYaa-vanao saaf krt Aahot ¸ivaSaoYa k$na

A^maoJaa^nacyaa p`doSaat ijaqao vaYaa-vanaacao maaozmaaozo p+o saaoyaabaInacyaa SaotIt

$pMatrIt kolao jaat Aahot.kahI tj&Manaa
Asaa ivaSvaasa vaaTtao kI ek idvasa dixaNa AmaoirkokDo SaotjamaInaIcao [tko xao~ Asaola

kI to
maQyapiScama Amaoirkocyaa xao~aSaI spQaa- krola.yaatIla bahutok SaotjamaIna hI

A^maoJaa^nacyaa vaYaa-vanaMacyaa maaobadlyaat imaLalaolaI Asaola.

vaYaa-vanaatIla paLIva pSaU

A^maoJaa^nacyaa p`doSaat gauro paLNyaasaazI jaMgala saaf krNao hoca vanaivanaaSaacao

mau#ya karNa Aaho AaiNa ba`aiJala saQyaa gaaomaMasaacao ]%padna pUvaI-poxaa far jaast

krt Aaho.KaVasaazI gauro paLt Asalao trI ¸ baroca jamaInamaalak %yaMacyaa tabyaatIla

jamaIna vaaZvaNyaasaazI gaurMacaa vaapr krtat.kovaL jaMgalaacyaa eka Baagaavar gauro

zovalyaasa jamaInamaalakalaa %yaa (jaMgalaacyaa) jamaInaIcao maalakI h@k imaLU Saktat.

vaYaa-vanaat rsto banaivaNao

vaYaa-vanaat rsto AaiNa mahamaaga- banivaNyaacao kama sauQaarNaocaI far maaozI xao~o

KulaI k$na doto.
ba``aiJala maQyao garIba vasaahtvaasaI¸ vaRxa taoDNaaro AaiNa jamaIna maQyasqa yaManaI

kolaolyaa T/ansa A^maoJaa^inayana mahamaagaa-mauLo jaMgalaacao far maaozo xao~ naYT

Jaalao. AiÍkot vaRxa taoDNyaasaazI kolaolyaa rs%yaMamauLo GausaKaorManaa p`vaoSa

imaLalaa AaiNa %yaManaI iSakar k$na vanya p`aNyaManaa Qaaoka ]%pnna kolaa va %yaManaa

jaMgalaI maMasa vaa maMasaahar mhNaUna SahrvaasaIyaMakDo ivakUna Taklao.

garIbaIcaa vanaivanaaSaatIla sahBaaga

vanaivanaaSaat garIbaI far mah%vaacaa sahBaaga doto.vaYaa-vanao hI yaa ga`havarIla

savaa-t garIba ASaa Baagaat AaZLtat. vaYaa-vanaat vaa %yaacyaa Aasapasa rhaNaaro laaok

jagaNyaasaazI toqalyaaca pirsaMsqaovar AvalaMbaUna Asatat.to fLo va laakUD jamaa

krtat ¸jaMgalaI janaavarMacaI iSakar k$na maMasa ivakayalaa zovatat¸AaiNa jyaManaa

jaMgalaatlaa ]pyau@t maala baahor kaZayacaa Asatao ASaa vyaaparI saMsqaa %yaManaa pOsao

dotat.
AapNa paScaa%ya doSaatIla laaok jyaa inavaDIcyaa saMQaIMba_la AaSvast Asatao %yaa yaa

garIba ga`amaINa laaokManaa mauLIca laaBat naahIt.yaa garIba laaokManaa mahaivaValayaat

iSaxaNa GaoNyaacaI¸
Aqavaa Da^@Tr¸ karKanyaatIla kamagaar ikMvaa saicava banaNyaacaI saMQaI ASaI kQaIca

imaLt naahI.%yaManaI f@t %yaMacyaa saBaaovatIcyaa jamaInaIvar rhayacao AaiNa %yaManaa

toqao jyaa garjaocyaa
vastU saapDtIla %yaa vaaprayacyaa.%yaMacyaa garIbaIcaI ikMmat sava- jagaalaa¸ }YNa

kiTbaMQaIya vaYaa-vanaMacyaa AaiNa vanyajaIvaMacyaa hanaIcyaa $panao VavaI laagato.

yaa laaokMacyaa AavaSyakta pUNa- kolyaaKorIja vaYaa-vanaMacao rxaNa krNao Sa@ya naahI.




AapNa vaYaa-vanaMacao rxaNa ksao k$ Saktao Æ

vaYaa-vanao far %vairtpNao naYT haot Aahot.ek caMagalaI baatmaI hI Aaho kI kahI laaok

Asao Aahot jyaManaa vaYaa-vanaMacao rxaNa krNyaacaI [cCa Aaho.vaa[-T baatmaI hI Aaho kI

vaYaa-vanaMacao rxaNa krNao [tko saaopo naahI.vaYaa-vanao AaiNa %yaatIla vanya p`aNaI

saurixat rahUna tumacyaa maulaManaa
to AavaDUna %yaMacaa AanaMd laaBaavaa yaasaazI Anaok laaokMacao eki~tpNao kolaolao

pirEama AavaSyak Aahot.
vaYaa-vanaMacao AaiNa jara vyaapk sva$pat jagaacyaa pyaa-varNaacao rxaNa haoNyaasaazI

kahI p`ya%na
mhNajao TREES var jara laxya koMid`t krNao AavaSyak Aaho :
1. (T): pyaa-varNaacao mah%va AaiNa vaYaa-vanaManaa vaacavaNyaasaazI kaya madt krta yao

[-la . yaacao [trManaa &ana Va.
2. (R): jaMgala taoDImauLo ijaqalyaa pirsaMsqaocao nauksaana Jaalao Aaho ASaa izkaNaI

JaaDo laavaUna itqalyaa pirsaMsqaocaI punar-canaa kra.
3. (E): vaYaa-vanao AaiNa vanyajaIva yaManaa hanaI paohaocaNaar naahI ASaa p`karo

jagaNyaasa laaokManaa p`ao%saahna Va.
4. (E): vaYaa-vanao AaiNa vanyajaIva yaManaa saMrxaNa doNyaasaazI ABayaarNyao sqaaipt

kra.
5. (S): pyaa-varNaacaI hanaI kmaItkmaI hao[-la ASaa p`karo kaya- krNaa-yaa vyaaparI

saMsqaanaa AaQaar Va.

iSaxaNaaWaro vaYaa-vanaMacao saMrxaNa krNao

jagaatIla vaYaa-vanaMacao saMrxaNa krNyaasaazI iSaxaNa ha far mah%vaacaa Baaga

Aaho.laaokManaI jaMgalaMacao saaOMdya- phavao AaiNa %yaMacao mah%va samajaUna Gyaavao

trca laaokManaa %yaMacao rxaNa krNyaacaI garja vaaTola.saMyau@t saMsqaanao(Amaoirka)

saarKo paScaa%ya doSa tsaoca baaoilaivayaa AaiNa madagaaskr saarKo vaYaa-vanao Asalaolao

doSa ASaa daonhI p`karcyaa doSaMamaQyao pyaa-varNaabaabat iSaxaNa Vavao laagaola.
saMyau@t saMsqaanao(Amaoirka)yaoqao laaokManaI vaYaa-vanaMacyaa ivanaaSaat %yaMacaa

sahBaaga kaya Aaho
ho samajaUna GaoNao AavaSyak Aaho.]dahrNaaqa- maha^ganaI saar#yaa vastU KrodI kolyaasa

Anya doSaatIla vaYaa-vanao taoDNyaasa sahBaaga idlaa jaatao.jar AapNa Amaoirkna mhNaUna

pyaa-varNaaba_la
jaaNaUna GaoNyaacaa p`ya%na kolaa tr AapNa samajaU Saktao kI vaYaa-vana naaihsao

Jaalyaanao Aaplao kaya
nauksaana haoto.AapNa AsaahI inaNa-ya Gao} Saktao kI kahI vastU KrodI krNao Asalyaasa

kovaL
ASaa vyaaparI saMsqaa va saMGaTnaMakDUna kravaI jyaa vaYaa-vanaalaa madt krt AsatIla.
jyaa doSaat vaYaa-vana Asato toqaIla laokManaa vaYaa-vanaacao mah%va maahIt nasato.

SaOxaiNak kaya-ËmaatUna yaa laaokManaa samajaU Sakto kI jaMgalao far mah%vaacyaa

saovaa ]plabQa k$na dotat
(jasao kI svacC paNaI) AaiNa jagaat [tr~ kuzohI imaLNaar naahI Asao AaEayasqaana vaRxa

va janaavaro yaManaa dotat.maadagaaskr saar#yaa izkaNaI vaastvya Asalaolyaa maulaManaa

ho maahIt nasato kI laomaUr Amaoirkot saapDt naahIt.laomaUr f@t maadagaaskrmaQyao Asatat

evaZo kLlyaavar %yaManaa AanaMd haotao.

vaYaa-vanaMacao punava-sana krNao AaiNa maUL Avasqaolaa AaNaNao

vaYaa-vanaMacao saMrxaNa krNyaacaa p`ya%na krtManaa AapNa ho pNa baGaayalaa hvao kI

durvasqaolaa AalaolaI jaMgalao prt sauisqatIlaa kSaI AaNata yaotIla.ek vaYaa-vana

navyaanao laavata yaoNao ASa@ya Asalao trI kahI vaYaa-vanao taoDUna TaklyaanaMtr puna:

barI hao} Saktat …ivaSaoYat:
%yaManaa JaaDMacyaa laagavaDItUna kahI madt imaLalaI tr.kahI baabatIt AsaohI Sa@ya Aaho

kI jaMgala naYT Jaalaolyaa jamaInaIvar sauQaarIt pwtInao SaotI kolaI tr javaLpasacyaa

laaokManaa Anna ]plabQa hao[-la.%yaa laaokManaa Anna imaLalao kI ipko laavaNyaasaazI to

jaMgalataoD krNaar naahIt.
saMSaaoQanaacaa ek AaSaadayak Baaga puratna samaajavyavasqaMakDo phatao jyaa ¸

yauraopIyana laaok yaoNyaapUvaI- 15 vyaa Satkat ¸A^maoJaa^nacyaa vaYaa-vanaat rhat

Asat.Asao idsato kI to laaok
vaYaa-vanaacaI bahuQaa naapIk AsalaolaI jamaIna hI kaoLsaa AaiNa janaavarMacaI haDo

vaap$na¸sauipk k$ Saklao.jamaInaIcaa djaa- sauQaa$na¸ jaMgalaivahIna Jaalaolao

A^maoJaa^nacao ivaSaala Baaga SaotI krNyaasaazI vaaprta yaotIla.Asao kolyaanao vaYaa-

vanaacyaa xao~avar Saot jamaInaIsaazI yaoNaara dbaava kmaI haoNyaasa madt hao[-

la.yaapuZoo ¸ Tora p`oTa Asao mhNatat tI maatI vaap$na jaagaitk tapvaaZIcaa saamanaa

krta yao[-la¸karNa tI (maatI) hirt gaRh pirNaama(ga`Ina ha}sa [fo@T) doNyaat mah%vaacaa

vaayaU ¸ kaba-na Daya Aa^@saa[-D ¸ SaaoYaUna Gaoto.

pyaa-varNaalaa [jaa haoNaar naahI ASaa p`karo jagaNyaasa laaokManaa p`ao%saahna

doNao.

%yaMacyaa Baaovatalacyaa jagaalaa kmaI [jaa hao[-la ASaa p`karo jagaNyaasa sava-

laaokManaa ]
kamaacaa mah%vaacaa Baaga Aaho. [MQana AiQak kaya-xamatonao vaprNaarI vaahnao caalavaNao

¸AavaSyakta nasaola tovhMa idvao baMd krNao ¸ gaaoYTI punavaa-pr caËat AaNaNao

(rIsaayai@Mlaga) ho sagaLo Asao maaga- Aahot jyaamauLo tumhI AaiNa tumacao kuTMuba pyaa

-varNaavar haoNaara tumacaa pirNaama kmaI k$ Sakta.


pyaa-varNaalaa madt krNyaasaazI maI kaya k$ Saktao Æ
vaYaa-vana Asalaolyaa doSaat Anaok Saas~& AaiNa saMGaTnaa¸pyaa-varNaacao kmaI nauksaana

hao[-la¸ASaa
p`karo jagaNyaasaazI sqaainak laaokManaa madt krt Aahot. kahI laaok yaa ivacaaralaa

“sasTonaobala DovhlapmaoMT” mhNatat.ASaa sauQaarNaolaa ek ]i_YT Asato¸ to mhNajao

laaokMacao jaIvana sauQaarayacao AaiNa %yaaca vaoLI pyaa-varNaacao rxaNahI

krayacao.vaYaa-vanaat AaiNa %yaacyaa javaLpasa rhaNaa-yaa laaokMacyaa ]pjaIivakocyaa

saaQanaat sauQaarNaa kolyaaKorIja, vanaMacao AaiNa vanyajaIvaMacao,rxaNa krNao far

AvaGaD Aaho.saMrxaNa ho sqaainak laaokMacyaa ihtacao Asaola trca saava-jainak ]Vanao

kaya- k$ SaktIla

vaYaa-vanao AaiNa vanyajaIva yaManaa saMrxaNa dotIla ASaI ]Vanao sqaaipt kra.

raYT/Iya ]VanaMasaarKI saMrixat xao~o tyaar krNao ha vaYaa-vanao AaiNa [tr pirsaMsqaa

([kaoisasTIma) yaMacyaa saMrxaNaacaa ]
Aahot jyaManaa pyaa-varNaamauLo ikMvaa saMaskRitk mah%vaamauLo saMrxaNa imaLto.bahuQaa

saMrixat xao~o hI sarkarMacyaa vyavasqaapnaat Asatat va to vanarxak AaiNa rKvaaladar

yaMacyaa sahayyaanao ]Vanaacyaa kayaVacaI AMmalabajaavaNaI k$na iSakar vaa vaRxataoD

ASaa baokayadoSaIr kR%yaMapasaUna (]Vanaacao)
saMrxaNa krtat.
Aaja ]Vanao jagaatIla Anaok saMkTga`st p`jaatIMcao saMrxaNa krtat.pMaDa saarKo p`aNaI

kovaL
saMrixat xao~atca saapDtat.
saMrixat xao~at AaiNa %yaacyaa javaLpasacyaa Baagaat rhat Asalaolyaa sqaainak laaokMacao

pazbaL imaLalao trca ]Vanao yaSasvaI hao} Saktat.jar sqaainak laaokManaa ]Vanaaba_la

AapulakI Asaola tr to saamauihk phara zovaU Saktat jyaamauLo laakDacaI caaorI AaiNa

vanya jaIvaMacaI baokayada h%yaa yaMapasaUna ]Vanaacao saMrxaNa k$ Saktat.
]Vanaacyaa vyavasqaapnaat sqaainak laaokMacaa sahBaaga GaoNao ha vaYaa-vanaMacyaa

saMrxaNaacaa pirNaamakark maaga- Aaho.sqaainak laaokManaa jaMgalaacaI [tr kuNaahIpoxaa

jaast maaihtI Asato AaiNa Anna¸ Aasara va svacC paNaI purvaNaarI ]pjaa} pirsaMsqaa

mhNaUna %yaa jaMgalaacao rxaNa krNyaat %yaManaa rsa Asatao.saMSaaoQanaatUna Asao idsato

kI kahI baabatIt sqaainak raKIva p`doSa ha raYT/Iya ]VanaMapoxaa A^maoJaa^namaQaIla

vaYaa-vanaalaa KraoKr jaast caMagalao saMrxaNa do} Sakola.
vaYaa-vanao Asalaolyaa raYT/Macyaa Aqa-vyavasqaolaa ]VanaMakDUna madthI imaLU Sakto tI

prdoSaI pya-TkManaa AakiYa-t k$na¸jao p`vaoSaSaulk dotat¸sqaainak jaMgala maaga-dSa

-kalaa p`vaoSaSaulk dotat AaiNa Taoplyaa¸TI SaT- va maNyaMacaI kMkNao yaa saar#yaa

hstklaakRtI ivakt Gaotat.

pyaa-varNaalaa [jaa krt naahIt ASaa saMsqaManaa AaQaar Va.

Aaja pyaa-varNaacaI kaLjaI Asalaolyaa Anaok vyaaparI saMsqaa Aahot.yaa saMsqaa punavaa-

pr caË
(rIsayai@Mlaga) ¸}jao-caa kmaI vaapr AaiNa [tr doSaMacyaa jatna krNyaacyaa p`ya%naManaa

madt krNao
ASaa maagaa-MnaI Baaovatalacyaa jagaavar haoNaara %yaMacaa p`Baava kmaI krNyaacao maaga-

SaaoQatat.
tumacyaa saarKo ]pBaao@ta AaiNa tumacao maata ipta ASaa saMsqaMacaa maala vaa saovaa

ivakt Gao}na
%yaManaa AaQaar dotIla tr pyaa-varNaacao klyaaNa hao[-la.
saMsqaa pyaa-varNaima~ Aahot ka – ho ksao AaoLKavao Æ

pirpya-Tna
pirpya-Tna hI pyaa-varNaacyaa dRYTInao jabaabadarI GaoNaarI sahla¸ ijaqao inasaga- AaiNa

saMaskRitk AnauBava yaMacao mah%va jaaNalao jaato va AanaMd ]pBaaogalaa jaatao.
Pairpya-Tnaanao pyaa-varNaavar (Gaatk) p`Baava pDayalaa nakao AaiNa sqaainak laaokMacyaa

ihtat
sahBaaga vhavaa .

GarI AapNa kaya k$ Sakta jyaanao pyaa-varNaalaa madt hao[-la Æ
pyaa-varNaavar pDNaara tumacaa p`Baava kmaI haoNyaasaazI tumhI GarI Anaok gaaoYTI k$

Sakta.
1.garja nasaola tovhMa idvao baMd kra.ivajaocao idvao jaLUna gaolao kI %yaMacyaa jaagaI

AiQak
}jaa-saxama idvao laavaa.
2.paNaI vaayaa GaalavaU naka.
3. (vastMUcaa)punavaa-pr kra. (rIsaayakla)
4.tumacyaa Aa[- vaiDlaManaa [Mqanasaxama vaahnao caalavaayalaa saMagaa¸AaiNa Gar jaast

garma k$ nayao mhNaUna ] 5.tumacao paLIva p`aNaI tumhalaa nakaosao Jaalyaasa %yaManaa haklaUna do} naka.eKada

paLIvap`aNaI
ivakt GaoNyaapUvaI- tumhI %yaacaI kaLjaI Gyaayalaa tyaar Aahat yaacaI Ka~I kra.paLIva

p`aNaI hI jabaabadarI Aaho.

tumhI vaYaa-vanao vaacaivaNyaasaazI KalaIla gaaoYTIMnaI madt k$ Sakta.
1.vanya jaIvaMacyaa katDIpasaUna banaivalaolyaa vastU vaap$ naka.
2.jaMgalaatUna AaNalaolao ivalaxaNa paLIva p`aNaI ivakt Gao} naka.tumhI paLIva

p`aNyaMacyaa
dukanaat cavakSaI k$ Sakta kI eKada p`aNaI jaMgalaatUna pkDlaolaa Aaho kI baMQanaat

janmalaolaa Aaho.baMQanaat janmalaolao p`aNaI ho %yaa (baMQanaacyaa) pyaa-varNaaSaI

jaast maO~IpUNa-
Asatat.
3.punavaa-pr (rIsaayakla) kolaolaa kagad vaapra.
4.[MDaonaoiSayaa¸malaoiSayaa¸ba`aiJala vaa AiÍka yaoqaUna Aalaolyaa laakDI vastU ¸yaa

saRiYTima~ Asalaolyaa ivaËo%yaakDUna Aalaolyaa Aahot yaacaI Ka~I kolyaaiSavaaya¸ivakt

Gao} naka.
laakUD ho “vaYaa-vana-saurixat” Aaho ka Æ ho jaaNaUna GaoNyaacaa caMagalaa maaga-

mhNajao - %yaavar
‘daKlaa-icanh’ Asaayalaa hvao.daKlaa icanhacao ek ]dahrNa mhNajao …… “ ef esa saI saiT

-fa[D ” Aqaa-t\ laakUD naOsaiga-k s~aot saMaBaaLUna caalavalaolyaa jaMgalaatUna Aalaolao

Aaho Asaa daKlaa .
5.vaYaa-vanaMacaa AaiNa %yaatIla vanaspit va p`aNaI yaMacaa jaast AByaasa kra. tumacyaa

ima~Manaa va Aa[- vaiDlaManaa saMagaa – vaYaa-vanao ka mah%vaacaI Aahot.





1
world.mongabay.com/marathi



Rhett A. Butler / mongabay.com