vaYaa-vana (rona fa^rosT) mhNajao kaya ? }YNa kiTbaMQaIya (T/a^ipkla)vaYaa-vana mhNajao vanap`doSa jaoqao ]Mca vaRxa ,}YNa hvaamaana AaiNa BarpUr pa}sa ho Asatat. kahI vaYaa-vanao ASaI Aahot ijaqao raoja ikmaana 1 [Mca pa}sa pDtao. vaYaa-vanao hI Aif`ka , AiSayaa , Aa^sT/oilayaa AaiNa dixaNa Amaoirkocyaa maQyaBaagaat AaZLtat. A^maoJaa^nacao vaYaa-vana ho jagaatIla savaa-t maaozo vaYaa-vana Aaho. vaYaa-vanao kuzo kuzo Aahot ? vaYaa-vanao hI ]YNa kiTbaMQaat (T/a^ipk)Aqaa-t makrvaR p`doSaat AaZLtat. yaa p`doSaat saUyaa-cao }na far kDk Asato AaiNa saUya- javaLpasa vaYa-Bar raojaca Asaa p`kaSatao %yaamauLo yaoqaIla hvaamaana }YNa AaiNa isqar Asato. Anaok doSaMamaQyao vaYaa-vanao AaZLtat.kahI doSaMat far maaozI vaYaa-vanao Aahot to doSa puZo idlyaap`maaNao Aahot. 1. ba`aiJala 2. kMagaao …Domaa^Ë^iTk irpiblak 3. po$ 4. [MDaonaoiSayaa 5. kaolaMibayaa 6. papuAa nyaUiganaI 7. vhonaoJauelaa 8. baaoilaivayaa 9. maoi@sakao 10.saurInaama vaYaa-vana ksao banato ? p`%yaok vaYaa-vana ho svat:purto vaogaLo Asato trIhI kahI gaaoYTI sava-ca vaYaa- vanaManaa saar#yaa Asatat. 1.ivaiSaYT sqaana (laaokoSana) : vaYaa-vanao hI }YNa kiTbaMQaat Asatat. 2.pa}sa : vaYaa-vanaacyaa p`doSaat pa}sa ha vaYaa-laa ikmaana 80 [Mca [tka pDtaoca. 3.CPpr (k^naa^pI) : vaYaa-vanao hI ek CPpr dotat.ho CPpr mhNajao javaL javaL Asalaolyaa JaaDMacyaa SaaKa va palavaI yaMacaa banalaolaa qar Asatao. vaYaa-vanaamaQaIla bahutok CaoTI JauDupo AaiNa p`aNaI ho yaa CPpraKalaIca rhatat.ho CPpr jaimanaIpasaUna 100 fUT ] McaIvar AsaU Sakto. 4.jaOva ivaivaQata (baayaao Dayavhisa-TI) : vaYaa-vanaMamaQyao ]cca stracaI jaIvaSaas~Iya iBannata ikMvaa jaOva ivaivaQata AaZLto.sava-ca sajaIvaManaa jaIvaivaivaQata hI saM&a Aaho ,jasao kI vanaspit p`aNaI va baurSaI. pyaa-varNaat AaZLNaaro sava-ca jaIva.Saas~&Manaa Asaa ivaSvaasa Aaho kI pRqvaIvarIla sava- p`aNaI va vanaspit yaMapOkI javaLpasa 50 % trI vaYaa-vanaMamaQyao vaastvya krtat. 5.iBanna iBanna p`aNyaMacao AaiNa vanasptIMcao isaMibaAa^iTk saMbaMQa. vaYaa-vanaatlao vaogavaogaLo jaIva bahuQaa ek~ca kama krt Asatat.isaMibaAa^iTk saMbaMQa mhNajao ek Asaa saMbaMQa jyaat daona iBanna jaIva ekmaokalaa madt k$na fayada k$na Gaotat. ]dahrNaaqa- vaRxa mauMgyaManaa ]pyau@t ASaI Garo va saaKr tyaar krtat ,yaalaa p`itsaad mhNaUna mauMgyaa JaaDacaI panao KaNaa-yaa kITkMapasaUna JaaDMacao saMrxaNa krtat. CPpr (k^naa^pI) mhNajao kaya ? vaYaa-vanaat bahutok vanaspit AaiNa p`aiNajaIvana ho jaMgalaacyaa jamaInaIvar naahI tr varcyaa pNa-rajaIt AaZLto.yaa pNa-rajaIcyaa jagaalaaca AapNa CPpr mhNatao.ho CPpr jamIanaIpasaUna 100 fuTMapoxaa jaast ]McaIvar AsaU Sakto , AaiNa to vaRxaMacyaa ekmaokavar psarNaa-yaa fMaVa va panao yaMacao banalaolao Asato.Saas~&Macaa Asaa AMdaja Aaho kI vaYaa-vanaatIla 70 – 90 % jaIvana ho vaRxaMavarca AaZLto.yaamauLo vaYaa-vana ho vanaspit AaiNa p`aNaIjaIvanaacao samaRw AaEayasqaana banato.Aaplyaalaa caMagalao maahIt Asalaolao ik%yaok p`aNaI – maakDo,baoDUk,sarDo, pxaI,sap-,slaa^qa AaiNa lahana maMajaro [.- ho yaa CPprat AaZLtat. yaa CPpratIla pyaa-varNa ho jaMgalaacyaa jamaInaIcyaa pyaa-varNaapoxaa far vaogaLo Asato.idvasaa jaMgalaacyaa [tr BaagaMapoxaa CPpr ho jaast garma va kaorDo Asato , AaiNa yaoqao rhaNaaro p`aNaI va vanasptI ho ivaSaoYa%vaanao yaoqaIla jaIvanaaSaI saravalaolao Asatat.]dahrNaaqa- CPpratIla panaMacyaa ivapulatomauLo toqao kahI fuTMacyaa plaIkDcao naIT idsaU Sakt naahI , AaiNa CPprat rhaNaaro p`aNaI saMpka-saazI ]cca svaratIla haka Aqavaa BaavapUNa- gaaNaI yaavar AvalaMbaUna Asatat. JaaDMamaQaIla AMtrMamauLo kahI CPprvaasaI p`aNaI vaRxaMacyaa maaqyaava$na [kDo itkDo ifrNyaasaazI ]Dtat , trMgat jaatat ikMvaa ]DI maartat. Saas~&Manaa yaa CPpracaa AByaasa krNyaamaQyao pUvaI-pasaUna rsa Aahoca pNa vaYaa- vanaacyaa ]McaImauLo saMSaaoQana AataAatapya-Mt AvaGaD haoto. Aaja daorIcao pUla,iSaDI,manaaoro ASaa ivaSaoYa sauivaQaMamauLo Saas~& yaa CPpracyaa gauiptMacao saMSaaoQana k$ Saktat. CPpr ha vaYaa-vanaatIla Anaok qarMapOkI ek qar Asatao.Davyaa baajaUcaI AakRtI pha mhNajao [tr qarhI idsatIla (varcaa majalaa,Kalacaa majalaa,JauDupMacaa qar AaiNa jaMgala jamaIna). vaYaa-vanaacaI jamaIna. CPpratIla panaMamauLo bahuQaa vaYaa-vanaatIla jamaInaIcaa Baaga ha AMQaara AaiNa dmaT haotao.satt saavalaI AsalaI trI vaYaa-vanaatIla jamaIna ha jaMgalaacyaa pyaa-varNaacaa ek mah%vaacaa Baaga zrtao. jaMgalaacyaa jamaInaIvar pdaqa- kujaNyaacaI iËyaa haoto. yaa kujaNyaacyaa iËyaot baurSaI AaiNa saUxmajaIva yaMa saarKo ivaGaTk jaIva ho maRt vanaspit AaiNa p`aNaI yaMacao GaTk vaogaLo k$na ]pyau@t AaiNa paoYak pdaqa- puna: ]pyaaogaat AaNaUna dotat. vaYaa-vanaatIla ik%yaok AvaaZvya p``aNaI jaMgalaacyaa jamaInaIvar AaZLtat ,yaMamaQyao h jaagvaar ASaa p`aNyaMacaa samaavaoYa haotao. vaYaa-vanaMamaQyao Anaok p`karcao p`aNaI va vanaspit ka AaZLtat ? }YNa kiTbaMQaatIla vaYaa-vanao pRqvaIvar BarpUr p`maaNaat AnaokivaQa sajaIvaManaa AaEaya dotat. jarI vaYaa-vanao pRqvaIcyaa pRYzBaagaacao 2 % poxaa kmaI xao~ vyaapt AsalaI trI tI pRqvaIvarIla 50 % poxaa AiQak p`aNaI va vanaspit yaManaa AaEaya dotat. vaYaa-vanao iktI samaRw Aahot yaacao daKlao pha 1.vaYaa-vanaMamaQyao jagaatIla 250000 &at vanasptI p`karMapOkI 170000 p`kar saapDtat 2.saMyau@t saMsqaanao yaoqao baoDkMacyaa 81 p`jaatI idsatat pNa maadagaaskr jao To@saasa poxaa lahana Aaho toqao saumaaro 300 p`kar Asaavaot. 3.yauraopmaQyao fulapaKrMacyaa 321 p`jaatI Aahot tr po$maQaIla vaYaa-vanaat (manaU na^Sanala pak-) 1300 p`jaatI Aahot. vaYaa-vanaMamaQyao p`aNaI va vanasptI yaMacaI maaozI ivapulata Asato yaacaI karNao puZo idlyaap`maaNao Aahot. 1.hvaamaana : vaYaa-vanao hI }YNa kiTbaMQaat Asatat %yaamauLo %yaManaa BarpUr saUya- p`kaSa imaLtao vanasptI p`kaSapakiËyaomauLo yaa saUya-p`kaSaacao $pMatr }jao-t krtat.vaYaa-vanaat BarpUr saUya-p`kaSa ]plabQa Asatao mhNajaoca toqao BarpUr }jaa- ]plabQa haoto.hI }jaa- vaRxa va vanasptIMmaQyao saazivalaI jaato va %yaa vanasptIMnaa p`aNaI BaxaNa krtat.ASaa p`karo BarpUr Anna ]plabQa haoto mhNaUna yaa izkaNaI p`aNaI va vanaspit yaMacyaa Anaok p`jaatI AaZLtat. 2.CPpr : vaYaa-vanaatIla CPpramauLo vanasptIMnaa vaaZNyaasaazI va p`aNyaManaa jagaNyaasaazI BarpUr jaagaa ]plbQa Asato.ivaivaQa jaIva p`jaatIMcyaa prspr sahkayaa-saazI ho CPpr Anna , Aasara va lapNyaasaazI jaagaa yaMacao ek navao jagaca p`dana krto.]dahrNaaqa- ba`aomalaoD\sa\ naavaacao vaRxa yaa CPprat Aaplyaa panaMamaQyao paNaI saazvatat.baoDkasaarKo p`aNaI yaa panaMamaQaIla paNyaacaa ]pyaaoga iSakarIsaazI va AMDI GaalaNyaasaazI krtat. vaYaa-vanaatIla sastna p`aNaI }YNa kiTbaMQaatIla vaYaa-vanao Anaok p`karcyaa sastna p`aNyaManaa AaEaya dotat. vaYaa-vanaatIla pxaI }YNa kiTbaMQaatIla vaYaa-vanao Anaok p`karcyaa pxyaManaa AaEaya dotat. vaYaa-vanaatIla sarpTNaaro p`aNaI }YNa kiTbaMQaatIla vaYaa-vanao Anaok p`karcyaa sarpTNaa-yaa p`aNyaManaa AaEaya dotat. vaYaa-vanaatIla maasao }YNa kiTbaMQaatIla jalas~aotMamaQyao – nadI, KaDI, tlaava, DbakI [.maQyao Anaok p`karcao gaaoD paNyaatIla p`jaatIMcao maasao vaastvya krtat.eka A^maoJaa^nacyaa p`doSaat %yaMacyaa 3000 cyaa var &at p`jaatI Aahot AaiNa kdaicat itt@yaaca A&at p`jaatI AsaU SaktIla. gaaoD paNyaacyaa ma%syaalayaMamaQyao zovalaolao }YNa kiTbaMQaIya maasao maULcao vaYaa- vanaatIlaca Asatat.eMjalaifSa,inaAa^na ToT/a,iDsksa AaiNa saamaanya AlgaI KaNaaro k^T ifSa Asao maasao ho dixaNa AmaoirkotIla }YNa kiTbaMQaIya jaMgalaatlaoca Aahot.D^inaAa^sa,gauramaI,sayaamaI fayaiTMga ifSa (bao+a) AaiNa @laa]na laa^ca ho maasao maa~ AiSayaatlao Aahot. vaYaa-vanaatIla kITk vaYaa-vanaat AaZLNaaro bahutok p`aNaI ho kITk yaaca p`karat yaotat.Saas~&ManaI vaNa-na k$na naavao idlaolyaa p`aNyaMacyaa sava- p`jaatIMmaQalyaa inadana ek catuqaa-MSa yaa baITlasa\ Aahot,AaiNa baITlasa\cao saumaaro 500 ,000 p`kar Aist%vaat Asalaolao maahIt Aahot. vaYaa-vanaatIla laaok }YNa kiTbaMQaatIla vaYaa-vanaat vanavaasaI laaok rhatat jao Anna Aasara va AaOYaQao yaa saazI saBaaovatalacyaa inasagaa-var AvalaMbaUna Asatat.Aaja farca qaaoDo vanya laaok parMparIk pwtInao rhatat.bahutok laaokMacyaa jaagaI baaho$na Aalaolao laaok sqaaiyak Jaalao Aahot Aqavaa laaokMacyaa sarkarManaI %yaManaa %yaMacyaa (jaunyaa) jaIvanapwtI saaoDNyaasa Baaga paDlao Aaho. ]rlaolyaa vanya laaokMapOkI jaastIt jaast laaok A^maoJaa^nacyaa AaEayaalaa Aahot trI yaa laaokMavarhI AQauinak jagaacaa pgaDa pDlaa Aahoca.ho laaok AjaUnahI parMparIk iSakarIsaazI va ek~ jamaNyaasaazI jaMgalaacaaca ]pyaaoga krtat. bahutok AmaoirMiDyana laaok – hllaI %yaManaa ho naava imaLalao Aaho – pIk kaZtat (jasao koLI,ma^inaAa^k,AaiNa tMadUL).paScaa%ya saamaana vaaprtat (jasao QaatUcaI BaMaDI,tvao AaiNa GargautI ]pkrNao),nagarManaa va SahrManaa BaoTI do}na Anna va ]pyaaogaacyaa vastU baajaarat AaNatat.trI ho jaMgalavaasaI laaok Aaplyaalaa vaYaa-vanaaba_la KUp kahI iSakvaU Saktat.AajaarMavarIla ]pcaarMasaazI AaOYaQaI vanasptIcao ]pyaaoga yaa baabatIt %yaMacyaa &anaalaa taoD naahI AaiNa %yaManaa A^maoJaa^nacyaa vaYaa-vanaacyaa jaIva - pyaa-varNa saMbaMQaMacaI ] AiÍkot maULcao rihvaasaI Asalaolao jaMgalavaasaI laaok Aahot samaanyat: to ipgmaI mhNaUna AaoLKlao jaatat.%yaMacyaatIla savaa-t ]Mca maaNaUsa jaao mbaUTI mhNaUna AaoLKlaa jaatao tao @vaicatca 5 fuTapoxaa jaast ]Mca Asatao.%yaMacyaa lahana AakaramauLo %yaMacaI jaMgalaat ihMDNyaa ifrNyaacaI xamata ]Mca maaNasaMapoxaa jaast Asato. vaYaa-vanaatIla mahana saMskRtI Aaja bahutok jaMgalavaasaI lahana vas%yaatUna rhatat ,TaoLInao iSakar krtat AaiNa ek~ jamatat.pUvaI- }YNakiTbaMQaIya vaYaa-vanaat AaiNa Baaovatalacyaa p`doSaat kahI mahana saMskRtI hao}na gaolyaa jaSaa maayaa, [nka AaiNa A^JTok jyaManaI jaiTla samaajarcanaa k$na iva&anaalaa maaozo yaaogadana idlao. Aaja Aaplyaa puZo jyaa pyaa-varNa samasyaa Aahot %yaManaa yaa saMskRtIMnaa doKIla taoMD Vavao laagalao ( jasao kI – jaMgalaMacaI Amaap hanaI,jaimanaIcaI QaUp,Ait laaoksaM#yaa,paNyaacao duiBa-xya ).maayaa saMskRit baabat tr Asao AsaU Sakola kI pyaa-varNaacao mayaa-dobaahor nauksaana Jaalyaanao %yaMacaa ivanaaSa Jaalaa Asaavaa. maULcyaa rihvaaSaMacao AaOYaQaI vanasptIM ba_lacao &ana vaYaa-vanaMacyaa saMSaaoQanaacaa far ] Aqaa-t toqaIla AaidvaasaI Aajaar AaiNa raogaacyaa ]pcaarasaazI vanasptIMcaa ]pyaaoga ksaa krtat yaacaa AByaasa.jaMgalavaasaI laaokManaa ,AaOYaQaI vanaspit AaiNa sap- dMSaapasaUna gaLvaMapya-nt sava- AajaarMavarcao ]paya,yaa ba_la ivaSvaasa basaNaar naahI Asao &ana Asato. Aaja pya-nt paScaa%ya jagaat vaaprlaI jaaNaarI Anaok AaOYaQao hI vanasptIMpasaUna banavalaolaI Aahot %yaa pOkI 70 % vanasptI yaa kk-raoga raoQak gauNaQama- Asalaolyaa mhNaUna yaU.esa.na^Sanala k^nsar [insTT\yaUT kDUna maanyata p`aPt Aahot AaiNa %yaa kovaL }YNa kiTbaMQaIya vaYaa-vanaatca saapDtat. KoDogaavaatIla vaOdU ikMvaa Samana yaalaa AaOYaQaI vanasptIMcao Kasa &ana Asato.Samana ha ]%sava ikMvaa Qaaima-k ivaiQa k$na AajaarI vya@tIvar Baaovatalacyaa jaMgalaatUna gaaoLa kolaolyaa AaOYaQaI vanasptI vaap$na [laaja krtao. A^maoJaa^nacyaa AaidvaasaI laaokMacao kaya Jaalao ? iËstaofr kaolaMbasanao 15vyaa Satkat navyaa jagaacaa SaaoQa laavalaa %yaa pUvaI- AMdajao 7 – 10 imailayana AmaoirMiDyana laaok (Amaoirkna [MiDijanasa pIplsa yaa saazI saM&a) ho AmaoirkotIla vaYaa-vanaat rhat haoto , %yaa pOkI inammao ba`aiJalamaQyao haoto.A^nDIja AaiNa A^maoJaa^nacyaa p`doSaat maaozI Sahro Aist%vaat haotI.%yaManaI SaotIp`Qaana samaajavyavasqaa svaIkarlaolaI haotI. yauraoipyana laaokMacyaa AagamanaanaMtr maQya AaiNa dixaNa AmaoirkotIla maULcyaa saMskRtIMcaa AMt Jaalaa.yauraoipyana laaokManaI %yaMacyaa baraobar raoga AaNalao jyaa mauLo kahI dSalaxa AmaoirMiDyana laaok marNa pavalao AaiNa ho baahorcao laaok Aalyaa naMtrcyaa 100 vaYaa-t AmaoirMiDyanaMacaI saM#yaa 90% naI kmaI JaalaI.iSallak raihlaolao maULcao rihvaasaI ho jaMgalaacyaa AMtBaa-gaat rhat haoto , ek tr yauraoipyanaManaI %yaManaa itkDo Zklalao haoto ikMvaa to prMpronausaar CaoTo gaT k$na toqao rhat haoto. vaYaa-vanaatIla baalako tI TIvhI phat naahIt ,[nTrnaoT vaaprt naahIt ikMvaa ivhiDAao gaoma KoLt naahIt trI kdaicat vaYaa-vanaatIla baalako tumhI krta %yaa pOkI KUpSaa gaaoYTI krtat.tI ima~Mabaraobar KoLtat ,%yaMacyaa kuTMubaalaa Garkamaat madt krtat AaiNa SaaLot jaatat. “ vaYaa-vanaatIla baalako ” sava-saamaanya Amaoirkna baalakacyaa tulanoat inasagaa-cyaa saainnaQyaat jaast Asatat %yaamauLo tI ASaa gaaoYTI iSaktat jyaa %yaManaa %yaMacyaa Baaovatalacyaa pyaa-varNaat ]pyaaogaI Asatat.maasao pkDNao, iSakar krNao, garjaocyaa vastU va Anna jaMgalaatUna gaaoLa krNao yaa gaaoYTI barIcaSaI maulao far lahana vayaapasaUna iSaktat.majaosaazI KoLacyaa maOdanaavar Aqavaa Saa^ipMga maa^la maQyao jaaNyaa eovajaI, A^maoJaa^na saar#yaa p`doSaatIla lahana maulao %yaMacaa baraca vaoL Garabaahor jaMgalaat ,naVMavar AaiNa jalap`vaahavar KoLNyaat vyatIt krtat. vaYaa-vanao mah%vaacaI ka Aahot ? vaYaa-vanao pRqvaIcyaa pirsaMsqaosaazI mah%vapUNa- Aahot. vaYaa-vanao hI …… 1.Anaok vanasptI AaiNa p`aNaI yaManaa AaEaya dotat. 2.jagaacao hvaamaana isqar krNyaasa madt krtat. 3.pUr, duYkaL AaiNa jaimanaIcaI QaUp yaMapasaUna bacaava krtat. 4.Anna AaiNa AaOYaQao ]plabQa krtat. 5.TaoLInao rhaNaa-yaa laaokManaa AaEaya dotat. 6.BaoT doNyaasaazI AakYa-k sqaana Aahot. vaYaa-vanao hvaamaana isqar krNyaasaazI madt krtat vaYaa-vanao vaatavarNaatIla kaba-na Daya Aa^@saa[D SaaoYaUna Gaotat AaiNa hvaamaana isqar haoNyaasa madt krtat.vaatavarNaatIla p`maaNaapoxaa jaast kaba-na Daya Aa^@saa[D ha (glaaobala vaa^ima-Mga) pRqvaIcaI tapvaaZ k$na havaamaanaat badla haoNyaasa sahayya krtao ,Asao maanalao jaato.yaamauLo (glaaobala vaa^ima-Mga) pRqvaIcyaa tapvaaZI ba_la baaolatManaa vaYaa-vanaManaa mah%va Aaho.vaYaa-vanao hI pa}sa AaNaUna tapmaana kmaI krtat AaiNa sqaainak hvaamaanaavarsauwa pirNaama krtat. vaYaa-vanao vanaspit AaiNa vanyajaIva yaManaa AaEaya dotat. vaYaa-vanao jagaatIla Anaok vanaspit AaiNa p`aNyaMacyaa p`jaatIMnaa AaEaya dotat ,yaamaQyao saMkTat Asalaolyaa Anaok p`jaatIMcaa samaavaoYa haotao.jaSaI jaMgalao taoDlaI jaatat ¸Anaok p`jaatIMnaa naYT haoNyaacao dudO-va yaoto.kahI p`jaatI kovaL %yaMacyaa naOsaiga-k vasaitsqaanaatca jagaU Saktat.p`aiNasaMga`halayao sava-ca p`aNyaMacao rxaNa k$ Sakt naahIt. vaYaa-vanao jalacaË (vaa^Tr saayakla) caalaU zovaNyaasa madt krtat. vaYaa-vanao jalacaË (vaa^Tr saayakla)caalaU zovaNyaasa madt krtat.yaU.esa.jaIAa^laa^ijakla savho- yaMacyaa Anausaar ¸ “ jalacaË jao hayaD/a^laa^ijakla saayakla mhNaUna &at Aaho ¸ to BaUpRYzalagat ¸ BaUpRYzapasaUna ] Mcaavar AaiNa BaUpRYzaKalaI satt caalaNaarI paNyaacaI halacaala vaNa-na krto.” jalacaËat vaYaa-vanaacaa sahBaaga Asatao tao Asaa ]%saja-na p`iËyaonao vaatavarNaatIla paNyaat vaaZ krNao(yaoqao p`kaSapakiËyaa haot Asatanaa paNaI baahor Taklao jaato).ho paNaI (Aaolaavaa) pavasaacao Zga tyaar krNyaat madt krto ¸Zga puna: paNaI vaYaa-vanaavar saaoDtat.A^maoJaa^nacyaa p`doSaat 50 – 80 % paNaI pyaa-varNaacyaa jalacaËat iTkUna rhato. jaovhMa jaMgalao taoDlaI jaatat tovhMa¸vaatavarNaat jaaNaaro paNaI kmaI haoto AaiNa % yaamauLo pavasaacao p`maaNa kmaI hao}na kQaI kQaI duYkaL pDU Saktao. vaYaa-vanao maRdaQaUp kmaI krtat. vaYaa-vanaatIla vaRxaMacaI AaiNa vanasptIMcaI mauLo maatIlaa Ga+ pkDUna zovaayalaa madt krtat.jaovhMa JaaDo taoDlaI jaatat tovhMa jamaInaIcao rxaNa krNaaro kahIca ]rt naahI AaiNa maatI pavasaanao pTkna vaahUna jaato.maatI vaahUna jaaNyaacyaa yaa p`iËyaolaa maRdaQaUp haoNao mhNatat. maatI paNyaabaraobar vaahUna naVMamaQyao jaato %yaanao maaSaManaa AaiNa maaNasaManaa samasyaa inamaa-Na haotat. maaSaManaa ~asa haotao karNa paNaI ZgaaL (ApardSa-k) haoto AaiNa maaNasaManaa ~asa haotao karNa paNyaatIla GaaNaIcao p`maaNa vaaZlyaamauLo ]qaL jalamaagaa-va$na naavaa caalavaNao AvaGaD haoto. yaatca SaotkrI jamaInaIcaa varcaa maatIcaa qar GaalavaUna basatat jaao pIk vaaZNyaasaazI mah%vaacaa Asatao. vaYaa-vanao naYT ka kolaI jaat Aahot Æ drvaYaI- vaYaa-vanaacaa nyaU jasaI-cyaa Aakaracaa Baaga taoDUna naYT kolaa jaatao. %yaa jaMgalaat rhat haoto to vaRxa AaiNa p`aNaI ektr martat ikMvaa %yaManaa dusaro jaMgala SaaoQaUna toqao Gar krNao Baaga Asato. vaYaa-vanao naYT ka kolaI jaat Aahot Æ vaYaa-vanao naYT haoNyaalaa ikMvaa inava-naIkrNa haoNyaalaa maaNasaoca mau#ya%vaanao jabaabadar Aahot. maaNasao vaYaa-vanao Anaok karNaMamauLo kapUna Takt Aahot %yaa karNaMamaQyao KalaIla gaaoYTI samaaivaYT Aahot ¸ 1.Gar baMaQaNyaasaazI tsaoca ivastva krNyaasaazI laakUD. 2.SaotI krNyaasaazI lahana va maaozI SaotjamaIna. 3.jyaManaa jagaNyaasaazI Anya kuzohI jaagaa naahI ASaa garIba kRYaIvalaMasaazI jamaIna. 4.janaavarManaa carNyaasaazI jamaIna. 5.rsto tyaar krNyaasaazI (jamaIna) vaYaa-vanaatIla laakDacao AaoMDko banavaNao AaiNa [maartI laakUD jamavaNao. vaYaa-vanaMacyaa ivanaaSaacao mau#ya karNa mhNajao laakDacao AaoMDko banavaNyaacao kama. GargautI saamaana (fina-car)¸Garacaa tLBaaga AaiNa baMaQakama ASaa Anaok gaaoYTIMsaazI vaaprlao jaaNaaro Anaok p`karcao laakUD ho AiÍka¸AiSayaa AaiNa dixaNa Amaoirka yaoqaIla }YNakiTbaMQaIya jaMgalaMamaQaUnaca imaLivalao jaato.kahI p`karcao laakDI saamaana ivakt Gao}na saMyau@t saMsqaanao(Amaoirka)saar#yaa doSaatIla laaok ho vaYaa-vanaMacyaa ivanaaSaalaa ]GaDpNao hatBaar laavatat. laakDacao AaoMDko banaivaNyaacao kama ASaa p`karo krta yao} Sakola jyaa mauLo pyaa- varNaacao nauksaana kmaI p`maaNaat hao[-la.vaYaa-vanaatIla AaoMDko banaivaNyaacao kama ho AitSaya ivaQvaMsak Aaho.maaozI JaaDo taoDlaI jaatat AaiNa jaMgalaatUna frpTt naolaI jaatat.p`vaoSaacao maaga- garIba SaotkrI laaokManaa jaMgalaacao Kaolavarcao Baaga SaotIsaazI Kulao k$na dotat.AiÍkot AaoMDko banivaNyaacao kama krNaaro kamagaar p`aoTIna saazI bahuQaa jaMgalaI saagautIvar AvalaMbaUna Asatat.to AnnaasaazI gaaoirlaa¸hrINa¸icaMpanJaI ASaa vanyajaIvaMacaI iSakar krtat. saMSaaoQanaatUna Asao idsato kI (maaNasaMacaa)spSa- na Jaalaolyaa p`aqaimak vaYaa- vanaacyaa tulanaot jaoqao AaoMD@yaacao kama Jaalao Aaho ASaa vaYaa-vanaat p`aNyaMacyaa p`jaatI far kmaI idsatat. baroca vaYaa-vanaat rhaNaaro p`aNaI badlalaolyaa pyaa-varNaat jagaU Sakt naahIt. [MQanaasaazI AaiNa baMaQakamaasaazI laakUD imaLivaNyaakrIta sqaainak laaok bahuQaa vaYaa-vanaavarca AvalaMbaUna Asatat.pUvaI-cyaa kaLat ASaa kamaMamauLo pirsaMsqaocao ivaSaoYa nauksaana haot nasao. maa~ Aajacyaa kaLat ijaqao laaoksaM#yaa jaast Asato ASaa Baagaat vaYaa-vanaatIla laakUD gaaoLa krNaa-yaa laaokMacaI kovaL saM#yaa doKIla far nauksaanakark hao} Sakto.] dahrNaaqa- maQya AiÍkot (vaa-nDa AaiNa kMagaao) inavaa-isatMacyaa CavaNyaMacyaa Baaovatalacyaa jaMgalaat ¸kahI izkaNaI tr KraoKr sava-ca JaaDo kaZlaI gaolaI. vaYaa-vanaatIla SaotI dr vaYaI- SaotI ]pyaaogaasaazI hjaarao maOla vaYaa-vanao naYT kolaI jaatat.daona mau#ya gaT jao vaYaa-vanaMacao SaotjamaInaI maQyao $pMatr krNyaasaazI jabaabadar Aahot to mhNajao garIba SaotkrI AaiNa mahanagarpailaka.jagaat Anaok izkaNacao garIba SaotkrI % yaMacyaa kuTMubaalaa Anna doNyaasaazI vaYaa-vanao saaf haoNyaavar AvalaMbaUna Asatat.] taoDa va jaaLa yaacaa ]pyaaoga k$na vaYaa-vanaacao CaoTo tukDo lahana kalaKMDasaazI saaf k$na Gaotat.ivaSaoYa%vaanao to saaf kolaolaI jamaIna daona ek vaYao- tI jamaIna sa% vahIna hao[-pya-nt vaaprtat %yaanaMtr %yaManaa jaMgalaacyaa Anya Baagaavar sqalaMatr karNao Baaga pDto. SaotkIsaMsqaa pUvaI-paxaa jaast vaYaa-vanao saaf krt Aahot ¸ivaSaoYa k$na A^maoJaa^nacyaa p`doSaat ijaqao vaYaa-vanaacao maaozmaaozo p+o saaoyaabaInacyaa SaotIt $pMatrIt kolao jaat Aahot.kahI tj&Manaa Asaa ivaSvaasa vaaTtao kI ek idvasa dixaNa AmaoirkokDo SaotjamaInaIcao [tko xao~ Asaola kI to maQyapiScama Amaoirkocyaa xao~aSaI spQaa- krola.yaatIla bahutok SaotjamaIna hI A^maoJaa^nacyaa vaYaa-vanaMacyaa maaobadlyaat imaLalaolaI Asaola. vaYaa-vanaatIla paLIva pSaU A^maoJaa^nacyaa p`doSaat gauro paLNyaasaazI jaMgala saaf krNao hoca vanaivanaaSaacao mau#ya karNa Aaho AaiNa ba`aiJala saQyaa gaaomaMasaacao ]%padna pUvaI-poxaa far jaast krt Aaho.KaVasaazI gauro paLt Asalao trI ¸ baroca jamaInamaalak %yaMacyaa tabyaatIla jamaIna vaaZvaNyaasaazI gaurMacaa vaapr krtat.kovaL jaMgalaacyaa eka Baagaavar gauro zovalyaasa jamaInamaalakalaa %yaa (jaMgalaacyaa) jamaInaIcao maalakI h@k imaLU Saktat. vaYaa-vanaat rsto banaivaNao vaYaa-vanaat rsto AaiNa mahamaaga- banivaNyaacao kama sauQaarNaocaI far maaozI xao~o KulaI k$na doto. ba``aiJala maQyao garIba vasaahtvaasaI¸ vaRxa taoDNaaro AaiNa jamaIna maQyasqa yaManaI kolaolyaa T/ansa A^maoJaa^inayana mahamaagaa-mauLo jaMgalaacao far maaozo xao~ naYT Jaalao. AiÍkot vaRxa taoDNyaasaazI kolaolyaa rs%yaMamauLo GausaKaorManaa p`vaoSa imaLalaa AaiNa %yaManaI iSakar k$na vanya p`aNyaManaa Qaaoka ]%pnna kolaa va %yaManaa jaMgalaI maMasa vaa maMasaahar mhNaUna SahrvaasaIyaMakDo ivakUna Taklao. garIbaIcaa vanaivanaaSaatIla sahBaaga vanaivanaaSaat garIbaI far mah%vaacaa sahBaaga doto.vaYaa-vanao hI yaa ga`havarIla savaa-t garIba ASaa Baagaat AaZLtat. vaYaa-vanaat vaa %yaacyaa Aasapasa rhaNaaro laaok jagaNyaasaazI toqalyaaca pirsaMsqaovar AvalaMbaUna Asatat.to fLo va laakUD jamaa krtat ¸jaMgalaI janaavarMacaI iSakar k$na maMasa ivakayalaa zovatat¸AaiNa jyaManaa jaMgalaatlaa ]pyau@t maala baahor kaZayacaa Asatao ASaa vyaaparI saMsqaa %yaManaa pOsao dotat. AapNa paScaa%ya doSaatIla laaok jyaa inavaDIcyaa saMQaIMba_la AaSvast Asatao %yaa yaa garIba ga`amaINa laaokManaa mauLIca laaBat naahIt.yaa garIba laaokManaa mahaivaValayaat iSaxaNa GaoNyaacaI¸ Aqavaa Da^@Tr¸ karKanyaatIla kamagaar ikMvaa saicava banaNyaacaI saMQaI ASaI kQaIca imaLt naahI.%yaManaI f@t %yaMacyaa saBaaovatIcyaa jamaInaIvar rhayacao AaiNa %yaManaa toqao jyaa garjaocyaa vastU saapDtIla %yaa vaaprayacyaa.%yaMacyaa garIbaIcaI ikMmat sava- jagaalaa¸ }YNa kiTbaMQaIya vaYaa-vanaMacyaa AaiNa vanyajaIvaMacyaa hanaIcyaa $panao VavaI laagato. yaa laaokMacyaa AavaSyakta pUNa- kolyaaKorIja vaYaa-vanaMacao rxaNa krNao Sa@ya naahI. AapNa vaYaa-vanaMacao rxaNa ksao k$ Saktao Æ vaYaa-vanao far %vairtpNao naYT haot Aahot.ek caMagalaI baatmaI hI Aaho kI kahI laaok Asao Aahot jyaManaa vaYaa-vanaMacao rxaNa krNyaacaI [cCa Aaho.vaa[-T baatmaI hI Aaho kI vaYaa-vanaMacao rxaNa krNao [tko saaopo naahI.vaYaa-vanao AaiNa %yaatIla vanya p`aNaI saurixat rahUna tumacyaa maulaManaa to AavaDUna %yaMacaa AanaMd laaBaavaa yaasaazI Anaok laaokMacao eki~tpNao kolaolao pirEama AavaSyak Aahot. vaYaa-vanaMacao AaiNa jara vyaapk sva$pat jagaacyaa pyaa-varNaacao rxaNa haoNyaasaazI kahI p`ya%na mhNajao TREES var jara laxya koMid`t krNao AavaSyak Aaho : 1. (T): pyaa-varNaacao mah%va AaiNa vaYaa-vanaManaa vaacavaNyaasaazI kaya madt krta yao [-la . yaacao [trManaa &ana Va. 2. (R): jaMgala taoDImauLo ijaqalyaa pirsaMsqaocao nauksaana Jaalao Aaho ASaa izkaNaI JaaDo laavaUna itqalyaa pirsaMsqaocaI punar-canaa kra. 3. (E): vaYaa-vanao AaiNa vanyajaIva yaManaa hanaI paohaocaNaar naahI ASaa p`karo jagaNyaasa laaokManaa p`ao%saahna Va. 4. (E): vaYaa-vanao AaiNa vanyajaIva yaManaa saMrxaNa doNyaasaazI ABayaarNyao sqaaipt kra. 5. (S): pyaa-varNaacaI hanaI kmaItkmaI hao[-la ASaa p`karo kaya- krNaa-yaa vyaaparI saMsqaanaa AaQaar Va. iSaxaNaaWaro vaYaa-vanaMacao saMrxaNa krNao jagaatIla vaYaa-vanaMacao saMrxaNa krNyaasaazI iSaxaNa ha far mah%vaacaa Baaga Aaho.laaokManaI jaMgalaMacao saaOMdya- phavao AaiNa %yaMacao mah%va samajaUna Gyaavao trca laaokManaa %yaMacao rxaNa krNyaacaI garja vaaTola.saMyau@t saMsqaanao(Amaoirka) saarKo paScaa%ya doSa tsaoca baaoilaivayaa AaiNa madagaaskr saarKo vaYaa-vanao Asalaolao doSa ASaa daonhI p`karcyaa doSaMamaQyao pyaa-varNaabaabat iSaxaNa Vavao laagaola. saMyau@t saMsqaanao(Amaoirka)yaoqao laaokManaI vaYaa-vanaMacyaa ivanaaSaat %yaMacaa sahBaaga kaya Aaho ho samajaUna GaoNao AavaSyak Aaho.]dahrNaaqa- maha^ganaI saar#yaa vastU KrodI kolyaasa Anya doSaatIla vaYaa-vanao taoDNyaasa sahBaaga idlaa jaatao.jar AapNa Amaoirkna mhNaUna pyaa-varNaaba_la jaaNaUna GaoNyaacaa p`ya%na kolaa tr AapNa samajaU Saktao kI vaYaa-vana naaihsao Jaalyaanao Aaplao kaya nauksaana haoto.AapNa AsaahI inaNa-ya Gao} Saktao kI kahI vastU KrodI krNao Asalyaasa kovaL ASaa vyaaparI saMsqaa va saMGaTnaMakDUna kravaI jyaa vaYaa-vanaalaa madt krt AsatIla. jyaa doSaat vaYaa-vana Asato toqaIla laokManaa vaYaa-vanaacao mah%va maahIt nasato. SaOxaiNak kaya-ËmaatUna yaa laaokManaa samajaU Sakto kI jaMgalao far mah%vaacyaa saovaa ]plabQa k$na dotat (jasao kI svacC paNaI) AaiNa jagaat [tr~ kuzohI imaLNaar naahI Asao AaEayasqaana vaRxa va janaavaro yaManaa dotat.maadagaaskr saar#yaa izkaNaI vaastvya Asalaolyaa maulaManaa ho maahIt nasato kI laomaUr Amaoirkot saapDt naahIt.laomaUr f@t maadagaaskrmaQyao Asatat evaZo kLlyaavar %yaManaa AanaMd haotao. vaYaa-vanaMacao punava-sana krNao AaiNa maUL Avasqaolaa AaNaNao vaYaa-vanaMacao saMrxaNa krNyaacaa p`ya%na krtManaa AapNa ho pNa baGaayalaa hvao kI durvasqaolaa AalaolaI jaMgalao prt sauisqatIlaa kSaI AaNata yaotIla.ek vaYaa-vana navyaanao laavata yaoNao ASa@ya Asalao trI kahI vaYaa-vanao taoDUna TaklyaanaMtr puna: barI hao} Saktat …ivaSaoYat: %yaManaa JaaDMacyaa laagavaDItUna kahI madt imaLalaI tr.kahI baabatIt AsaohI Sa@ya Aaho kI jaMgala naYT Jaalaolyaa jamaInaIvar sauQaarIt pwtInao SaotI kolaI tr javaLpasacyaa laaokManaa Anna ]plabQa hao[-la.%yaa laaokManaa Anna imaLalao kI ipko laavaNyaasaazI to jaMgalataoD krNaar naahIt. saMSaaoQanaacaa ek AaSaadayak Baaga puratna samaajavyavasqaMakDo phatao jyaa ¸ yauraopIyana laaok yaoNyaapUvaI- 15 vyaa Satkat ¸A^maoJaa^nacyaa vaYaa-vanaat rhat Asat.Asao idsato kI to laaok vaYaa-vanaacaI bahuQaa naapIk AsalaolaI jamaIna hI kaoLsaa AaiNa janaavarMacaI haDo vaap$na¸sauipk k$ Saklao.jamaInaIcaa djaa- sauQaa$na¸ jaMgalaivahIna Jaalaolao A^maoJaa^nacao ivaSaala Baaga SaotI krNyaasaazI vaaprta yaotIla.Asao kolyaanao vaYaa- vanaacyaa xao~avar Saot jamaInaIsaazI yaoNaara dbaava kmaI haoNyaasa madt hao[- la.yaapuZoo ¸ Tora p`oTa Asao mhNatat tI maatI vaap$na jaagaitk tapvaaZIcaa saamanaa krta yao[-la¸karNa tI (maatI) hirt gaRh pirNaama(ga`Ina ha}sa [fo@T) doNyaat mah%vaacaa vaayaU ¸ kaba-na Daya Aa^@saa[-D ¸ SaaoYaUna Gaoto. pyaa-varNaalaa [jaa haoNaar naahI ASaa p`karo jagaNyaasa laaokManaa p`ao%saahna doNao. %yaMacyaa Baaovatalacyaa jagaalaa kmaI [jaa hao[-la ASaa p`karo jagaNyaasa sava- laaokManaa ] kamaacaa mah%vaacaa Baaga Aaho. [MQana AiQak kaya-xamatonao vaprNaarI vaahnao caalavaNao ¸AavaSyakta nasaola tovhMa idvao baMd krNao ¸ gaaoYTI punavaa-pr caËat AaNaNao (rIsaayai@Mlaga) ho sagaLo Asao maaga- Aahot jyaamauLo tumhI AaiNa tumacao kuTMuba pyaa -varNaavar haoNaara tumacaa pirNaama kmaI k$ Sakta. pyaa-varNaalaa madt krNyaasaazI maI kaya k$ Saktao Æ vaYaa-vana Asalaolyaa doSaat Anaok Saas~& AaiNa saMGaTnaa¸pyaa-varNaacao kmaI nauksaana hao[-la¸ASaa p`karo jagaNyaasaazI sqaainak laaokManaa madt krt Aahot. kahI laaok yaa ivacaaralaa “sasTonaobala DovhlapmaoMT” mhNatat.ASaa sauQaarNaolaa ek ]i_YT Asato¸ to mhNajao laaokMacao jaIvana sauQaarayacao AaiNa %yaaca vaoLI pyaa-varNaacao rxaNahI krayacao.vaYaa-vanaat AaiNa %yaacyaa javaLpasa rhaNaa-yaa laaokMacyaa ]pjaIivakocyaa saaQanaat sauQaarNaa kolyaaKorIja, vanaMacao AaiNa vanyajaIvaMacao,rxaNa krNao far AvaGaD Aaho.saMrxaNa ho sqaainak laaokMacyaa ihtacao Asaola trca saava-jainak ]Vanao kaya- k$ SaktIla vaYaa-vanao AaiNa vanyajaIva yaManaa saMrxaNa dotIla ASaI ]Vanao sqaaipt kra. raYT/Iya ]VanaMasaarKI saMrixat xao~o tyaar krNao ha vaYaa-vanao AaiNa [tr pirsaMsqaa ([kaoisasTIma) yaMacyaa saMrxaNaacaa ] Aahot jyaManaa pyaa-varNaamauLo ikMvaa saMaskRitk mah%vaamauLo saMrxaNa imaLto.bahuQaa saMrixat xao~o hI sarkarMacyaa vyavasqaapnaat Asatat va to vanarxak AaiNa rKvaaladar yaMacyaa sahayyaanao ]Vanaacyaa kayaVacaI AMmalabajaavaNaI k$na iSakar vaa vaRxataoD ASaa baokayadoSaIr kR%yaMapasaUna (]Vanaacao) saMrxaNa krtat. Aaja ]Vanao jagaatIla Anaok saMkTga`st p`jaatIMcao saMrxaNa krtat.pMaDa saarKo p`aNaI kovaL saMrixat xao~atca saapDtat. saMrixat xao~at AaiNa %yaacyaa javaLpasacyaa Baagaat rhat Asalaolyaa sqaainak laaokMacao pazbaL imaLalao trca ]Vanao yaSasvaI hao} Saktat.jar sqaainak laaokManaa ]Vanaaba_la AapulakI Asaola tr to saamauihk phara zovaU Saktat jyaamauLo laakDacaI caaorI AaiNa vanya jaIvaMacaI baokayada h%yaa yaMapasaUna ]Vanaacao saMrxaNa k$ Saktat. ]Vanaacyaa vyavasqaapnaat sqaainak laaokMacaa sahBaaga GaoNao ha vaYaa-vanaMacyaa saMrxaNaacaa pirNaamakark maaga- Aaho.sqaainak laaokManaa jaMgalaacaI [tr kuNaahIpoxaa jaast maaihtI Asato AaiNa Anna¸ Aasara va svacC paNaI purvaNaarI ]pjaa} pirsaMsqaa mhNaUna %yaa jaMgalaacao rxaNa krNyaat %yaManaa rsa Asatao.saMSaaoQanaatUna Asao idsato kI kahI baabatIt sqaainak raKIva p`doSa ha raYT/Iya ]VanaMapoxaa A^maoJaa^namaQaIla vaYaa-vanaalaa KraoKr jaast caMagalao saMrxaNa do} Sakola. vaYaa-vanao Asalaolyaa raYT/Macyaa Aqa-vyavasqaolaa ]VanaMakDUna madthI imaLU Sakto tI prdoSaI pya-TkManaa AakiYa-t k$na¸jao p`vaoSaSaulk dotat¸sqaainak jaMgala maaga-dSa -kalaa p`vaoSaSaulk dotat AaiNa Taoplyaa¸TI SaT- va maNyaMacaI kMkNao yaa saar#yaa hstklaakRtI ivakt Gaotat. pyaa-varNaalaa [jaa krt naahIt ASaa saMsqaManaa AaQaar Va. Aaja pyaa-varNaacaI kaLjaI Asalaolyaa Anaok vyaaparI saMsqaa Aahot.yaa saMsqaa punavaa- pr caË (rIsayai@Mlaga) ¸}jao-caa kmaI vaapr AaiNa [tr doSaMacyaa jatna krNyaacyaa p`ya%naManaa madt krNao ASaa maagaa-MnaI Baaovatalacyaa jagaavar haoNaara %yaMacaa p`Baava kmaI krNyaacao maaga- SaaoQatat. tumacyaa saarKo ]pBaao@ta AaiNa tumacao maata ipta ASaa saMsqaMacaa maala vaa saovaa ivakt Gao}na %yaManaa AaQaar dotIla tr pyaa-varNaacao klyaaNa hao[-la. saMsqaa pyaa-varNaima~ Aahot ka – ho ksao AaoLKavao Æ pirpya-Tna pirpya-Tna hI pyaa-varNaacyaa dRYTInao jabaabadarI GaoNaarI sahla¸ ijaqao inasaga- AaiNa saMaskRitk AnauBava yaMacao mah%va jaaNalao jaato va AanaMd ]pBaaogalaa jaatao. Pairpya-Tnaanao pyaa-varNaavar (Gaatk) p`Baava pDayalaa nakao AaiNa sqaainak laaokMacyaa ihtat sahBaaga vhavaa . GarI AapNa kaya k$ Sakta jyaanao pyaa-varNaalaa madt hao[-la Æ pyaa-varNaavar pDNaara tumacaa p`Baava kmaI haoNyaasaazI tumhI GarI Anaok gaaoYTI k$ Sakta. 1.garja nasaola tovhMa idvao baMd kra.ivajaocao idvao jaLUna gaolao kI %yaMacyaa jaagaI AiQak }jaa-saxama idvao laavaa. 2.paNaI vaayaa GaalavaU naka. 3. (vastMUcaa)punavaa-pr kra. (rIsaayakla) 4.tumacyaa Aa[- vaiDlaManaa [Mqanasaxama vaahnao caalavaayalaa saMagaa¸AaiNa Gar jaast garma k$ nayao mhNaUna ] 5.tumacao paLIva p`aNaI tumhalaa nakaosao Jaalyaasa %yaManaa haklaUna do} naka.eKada paLIvap`aNaI ivakt GaoNyaapUvaI- tumhI %yaacaI kaLjaI Gyaayalaa tyaar Aahat yaacaI Ka~I kra.paLIva p`aNaI hI jabaabadarI Aaho. tumhI vaYaa-vanao vaacaivaNyaasaazI KalaIla gaaoYTIMnaI madt k$ Sakta. 1.vanya jaIvaMacyaa katDIpasaUna banaivalaolyaa vastU vaap$ naka. 2.jaMgalaatUna AaNalaolao ivalaxaNa paLIva p`aNaI ivakt Gao} naka.tumhI paLIva p`aNyaMacyaa dukanaat cavakSaI k$ Sakta kI eKada p`aNaI jaMgalaatUna pkDlaolaa Aaho kI baMQanaat janmalaolaa Aaho.baMQanaat janmalaolao p`aNaI ho %yaa (baMQanaacyaa) pyaa-varNaaSaI jaast maO~IpUNa- Asatat. 3.punavaa-pr (rIsaayakla) kolaolaa kagad vaapra. 4.[MDaonaoiSayaa¸malaoiSayaa¸ba`aiJala vaa AiÍka yaoqaUna Aalaolyaa laakDI vastU ¸yaa saRiYTima~ Asalaolyaa ivaËo%yaakDUna Aalaolyaa Aahot yaacaI Ka~I kolyaaiSavaaya¸ivakt Gao} naka. laakUD ho “vaYaa-vana-saurixat” Aaho ka Æ ho jaaNaUna GaoNyaacaa caMagalaa maaga- mhNajao - %yaavar ‘daKlaa-icanh’ Asaayalaa hvao.daKlaa icanhacao ek ]dahrNa mhNajao …… “ ef esa saI saiT -fa[D ” Aqaa-t\ laakUD naOsaiga-k s~aot saMaBaaLUna caalavalaolyaa jaMgalaatUna Aalaolao Aaho Asaa daKlaa . 5.vaYaa-vanaMacaa AaiNa %yaatIla vanaspit va p`aNaI yaMacaa jaast AByaasa kra. tumacyaa ima~Manaa va Aa[- vaiDlaManaa saMagaa – vaYaa-vanao ka mah%vaacaI Aahot. 1 world.mongabay.com/marathi Rhett A. Butler / mongabay.com